Që nga krijimi i saj në vitin 2015, Gjykata Speciale në Hagë është bërë pjesë e diskursit publik në Kosovë, sidomos për çështje që lidhen me drejtësinë pasluftës. Por kohët e fundit, përveç procesit gjyqësor kundër ish-krerëve të UÇK-së, debati është zhvendosur edhe te financimi i mbrojtjes ligjore të tyre, duke ngritur pyetje serioze për mënyrën se si shteti i Kosovës i përballon këto shpenzime.
Çfarë është në qendër të kontestit?
Ministria e Drejtësisë njoftoi më 24 korrik se ka ndarë rreth 33 milionë euro për mbrojtjen juridike të të akuzuarve për krime lufte në Hagë. Megjithatë, vendosja e të ashtuquajturave “çmime tavan” për pagesat e avokatëve ka ngjallur reagime të ashpra, sidomos nga Organizata e Veteranëve të Luftës së UÇK-së, e cila e ka quajtur këtë vendim “të turpshëm”.
Sa paguhet një avokat në Hagë?
Sipas një udhëzimi administrativ të vitit 2024, pagesat për avokatët mbrojtës janë të kategorizuara në bazë të natyrës së veprës penale. Për rastet e krimeve të luftës, si ato të ish-krerëve të UÇK-së – Hashim Thaçi, Kadri Veseli, Jakup Krasniqi dhe Rexhep Selimi – shteti mund të paguajë deri në 110 mijë euro në muaj për një avokat. Ndërkaq, për vepra si pengimi i drejtësisë, mbështetja financiare është e kufizuar në deri 5 mijë euro në muaj.
Ministrja në detyrë e Drejtësisë, Albulena Haxhiu, ka sqaruar se ky kategorizim synon të vendosë një ekuilibër mes resurseve shtetërore dhe natyrës së akuzave, duke theksuar se mbështetja e plotë për të gjithë, pa dallim të veprës, do të ishte e pajustifikueshme.
A është kjo qasje e drejtë?
Ekspertë të drejtësisë kanë qëndrime të ndryshme:
-
Amer Alija, nga Fondi për të Drejtën Humanitare në Kosovë, mbështet vendosjen e kufijve financiarë, duke theksuar se “resurset shtetërore nuk janë të pakufizuara”.
-
Ehat Miftaraj, drejtor i Institutit të Kosovës për Drejtësi, kërkon një qasje më strategjike nga qeveria: “Mbrojtja e të akuzuarve për krime lufte është, në një formë, edhe mbrojtje e narrativës shtetërore për luftën. Shteti duhet ta kuptojë interesin e vet në këtë proces.”
Rreziku për mbrojtjen?
Fondacioni përkrahës i Hashim Thaçit ka kërkuar më herët rritje të fondeve për mbrojtje, duke paralajmëruar rrezikun e largimit të avokatëve kryesorë, nëse mungon financimi i nevojshëm. Megjithatë, Miftaraj vëren se avokatët kanë qenë të informuar për tarifat dhe kohëzgjatjen e procesit që në fillim.
A ka përgjegjësi shteti?
Ndërkohë që shteti është zotuar për financimin e mbrojtjes së drejtë dhe efektive për të akuzuarit për krime lufte, ai nuk e konsideron të arsyeshme mbështetjen e njëjtë për ata që përballen me akuza të tjera si pengimi i drejtësisë. Kjo qasje, sipas Haxhiut, ka për qëllim parandalimin e abuzimit me sistemin dhe ruajtjen e kredibilitetit të procesit.
Konteksti i gjykatës dhe sfidat aktuale
Gjykata Speciale u formua pas presionit ndërkombëtar për një proces të paanshëm, me seli jashtë Kosovës, për të shmangur frikësimin e dëshmitarëve. Aktualisht, procesi ndodhet në një fazë kritike, me dëshmitarë të profilit të lartë që po paraqiten në seanca.
Edhe pse përpjekjet për shpërbërjen e saj nga Kuvendi i Kosovës në vitin 2017 dështuan, tensionet politike dhe financiare rreth saj nuk janë fashitur.Ndërsa betejat ligjore në Hagë vazhdojnë, kontestet për financimin e mbrojtjes kanë hapur një debat të rëndësishëm për përgjegjësinë shtetërore, menaxhimin e buxhetit publik dhe ruajtjen e dinjitetit të drejtësisë për luftën e UÇK-së. Balancimi mes drejtësisë, përfaqësimit të denjë dhe përgjegjësisë buxhetore mbetet një sfidë e hapur për institucionet kosovare.
