Përpiqem ta detyroj veten të jem dashamirës, meqenëse bëhet fjalë për një regjisor të ri nga fqinjësia, por nuk mundem: “Jul Cezari” në regji të mysafirit nga Maqedonia e Veriut, Qendrim Rijani (i lindur në vitin 1990 në Kërçovë), është Shakespeare-i më i keq që kam parë ndonjëherë në hapësirë të hapur. Edhe kur llogaris edhe shfaqjet në mjedise të mbyllura, ajo mbetet në krye të listës, në top tre Shakespeare-ët më të këqij që kam ndjekur ndonjëherë, duke përfshirë edhe shumë nga ato gjermane dhe angleze. Ndoshta kjo është madje edhe më e keqja, duke pasur parasysh energjinë e shpenzuar dhe madhështinë e përpjekjes.
Së pari, publiku para Portës së Argjendtë, hyrjes lindore të Pallatit të Dioklecianit, që nga fillimi nuk e kupton ngjarjen sepse ajo paraqitet në mënyrë të ngatërruar dhe të çrregullt.
Së dyti, ajo ngjarje është e shkatërruar në një ambient spektakolar, i cili vetëm sa e thekson më shumë këtë dështim.
Së treti, nuk krijohen as marrëdhëniet minimale mes personazheve, të cilët të gjithë duken dhe flasin, pra bërtasin, njësoj.
Së katërti, edhe pse nuk i dallojmë personazhet, për kostumet është shpenzuar material për tre “Verat e Splitit” dhe aktorët ndërrojnë rrobat të paktën pesë herë.
Së pesti, nuk ka të folur skenik; secili thekson si t’i duket vetë, dhe e vetmja gjë e përbashkët është se të gjithë flasin – në mënyrë të panatyrshme.
Së gjashti, skenografia përbëhet nga shkatërrimi i ambientit, i cili është romak origjinal dhe që, po të ishte rasti që Pallati i Dioklecianit të ishte bërë kryeqyteti i Perandorisë, pikërisht përmes tij do të kalohej për në Senat, në Peristil, ku zhvillohet pjesa më e madhe e ngjarjes në veprat e Shakespeare-it.
Së shtati, mizanskena është tmerrësisht e ngadaltë dhe aktorët kryesisht qëndrojnë kot në skenë, përveç kur flasin. Ndërkohë, ngjarja fillimisht është copëtuar dhe pastaj shndërruar në një pamflet bashkëkohor me shtesa teksti.
Së teti, gjithsej zgjat pothuajse tre orë, me pushime mes skenave që zgjatin rreth njëzet minuta, sikur aktorët të vonoheshin për kafe, jo të dilnin në skenë për të luajtur Shakespeare-in.
Së nënti, një masë tingujsh të çrregullt nga altoparlantët, frymorët dhe vetë aktorët, vetëm që të bëhet zhurmë. Së dhjeti, vetë ambienti ia heq çdo iluzion kësaj regjie: dëgjohet pa pushim zhurma e turistëve që kalojnë pranë tribunave dhe skenës dhe të cilët i shikon po aq sa edhe interpretuesit.
Dhe, ndoshta më e rëndësishmja, së njëmbëdhjeti: e gjithë struktura shenjuese e regjisë është e ngatërruar dhe pretencioze, duke përfshirë edhe shtesat video.
Nuk është për t’u habitur që Trpimir Jurkić si Jul Cezari, pa dashje, që nga fillimi duket dhe sillet si Asteriksi, që shëtit paksa i ngurtë, por shpejt mbi këmbë të shkurtra, dhe secili shmanget mos e prekë ai vogëlushi. Edhe Obelisku është aty – një statujë e madhe plastike, e shëmtuar, e ngjitur mbi gur para publikut, si ndonjë lodër e madhe e blerë në tregun pranë mureve. Atë e shpojnë me gjilpëra të vogla, pasi nuk guxojnë të shpojnë Cezarin, duke e bërë gjithë skenën të duket si seancë akupunkture. Pastaj të njëjtat shigjeta shfaqen në trupin tashmë të pajetë të Cezarit, i cili shtrihet pranë një pellgu të vogël që pengon pamjen e skenës dhe ku të gjithë futen si në një festë fëmijësh. Shumë e lodhshme është edhe rrëfimtaria, pra profetja që regjisori ka futur për të ndërlikuar edhe më shumë ngjarjen dhe për të ngadalësuar çdo lëvizje dramatike.
Deri në fund, pra, ngjarja largohet gjithnjë e më shumë nga origjinali dhe ndodh ajo që gjithmonë i frikësohesh më shumë – shkrimi mbi Shakespeare-in, “shtesa” e tij, që këtu bëhet më e pasinqertë përmes monologut të profetes mbi gjithçka që “nuk ka” sot në botë, ku fjala “nuk ka” përsëritet më shpesh se në gjithë veprën e Shakespeare-it.
Brutin e luan Mijo Jurišić, pa dyshim më i miri aktorialisht në shfaqje, por edhe ai si antagonist njihet vetëm në momente të rralla, ndërsa pjesën tjetër të kohës lëviz bosh, i penguar nga një regji kitch pa përmbajtje, që nuk ndërton marrëdhënie mes personazheve, por vetëm kompozime pamore të dështuara. Mark Antoni i Goran Marković-it arrin të krijojë disi karakter dhe kjo është thuajse e gjitha sa i përket aktrimit. Të gjithë të tjerët nuk dalin nga kuadri i karikaturës ose shfaqjes rastësore në skenë. Nuk ka dramë, nuk ka suspens, nuk ka erotikë, nuk ka vetëdije për politikën e ngjarjes në kontekstin bashkëkohor pa shtesa teksti, dhe në fund pyes veten pse duhej e gjitha kjo dhe kush mund ta shihte dy herë? Shkurt, një dështim i rëndë, ku aktorët janë futur në një modalitet nervoz, duken të pafuqishëm dhe qartësisht të papërgatitur për atë që Shakespeare mund t’u bëjë atyre, si dhe për atë që ata mund t’i bëjnë Shakespeare-it. Ka ndodhur një përplasje e pakëndshme, ku thuajse të gjithë kanë dalë të ngathët, dhe më shumë më ka mbetur në mendje tundja retorike e duarve sesa ndonjë replikë apo situatë.
Kush është Tomislav Čadež?
Tomislav Čadež është një poet, shkrimtar, eseist dhe një nga kritikët teatralë e letrarë më të njohur në Kroaci.
Ka lindur në vitin 1969 në Karlovac dhe ka punuar si gazetar e recensent për disa nga mediat më të rëndësishme kroate, ndër to edhe Jutarnji list, ku aktualisht boton rregullisht.
Në fillim të viteve ’90, ka qenë redaktori i parë i revistës letrare Godine, ndërsa në karrierë ka botuar poezi, ese dhe tekste kritike mbi teatrin, letërsinë dhe kulturën në përgjithësi.
Ai njihet për stilin e tij të drejtpërdrejtë, shpeshherë ironik dhe pa kompromis, gjë që e bën kritikën e tij si të admiruar ashtu edhe të diskutuar në publikun kulturor.
