Më 28 mars 1941, Virginia Woolf mbushi xhepat e palltos me gurë dhe hyri në lumin Ouse. Uji ishte i ftohtë dhe i qetë, i njëjti lumë për të cilin ajo kishte shkruar kaq shumë herë, dhe tani e priste ta merrte në gjirin e vet. Ajo ishte 59 vjeçe. Pas vetes la një letër për bashkëshortin e saj, Leonardin, të shkruar me një ton të qetë e të kthjellët, si i dikujt që tashmë e kishte kaluar kufirin:
“Jam e sigurt se po çmendem sërish… dhe këtë herë nuk do të shërohem dot.”
Por historia e Virginia Woolf nuk është vetëm për vdekjen e saj. Ajo është për çmimin që paguan ai që ndien gjithçka, ai që e percepton botën me një intensitet aq të madh sa jeta e zakonshme bëhet e padurueshme. Ajo jetoi brenda mendjes së saj ashtu siç të tjerët jetojnë në botë të tëra, të gjera, të paparashikueshme, të mbushura deri në tejmbushje. Mendimet e saj ishin yjësira; emocionet e saj, valë deti.
Ajo shkruante jo për të argëtuar, por për të kuptuar. Për t’i dhënë formë asaj që s’ka formë, vrullit të kujtesës, dhembjes së heshtur të ekzistencës, ndritjes së mendimit përpara se të shuhet. Në Zonja Dalloway, ajo e ktheu një ditë të vetme në përjetësi. Në Drejt Farit, ajo e përkuli kohën derisa ajo u tret. Në Valët, ajo u bë vetë ndërgjegjja e kulluar, gjashtë zëra që bashkoheshin e ndaheshin si dallgët e detit.
Por i njëjti mendim që na dha kaq bukuri ishte edhe burimi i një dhimbjeje të padurueshme. Ajo e quante “valët”, ato ngritje e rënie të çmendurisë që e përpinë tërësisht. Bota përreth nuk dinte si ta ndihmonte një grua, intelekti i së cilës i paraprinte shekullit të vet, ndjeshmëria e së cilës ishte njëkohësisht dhuratë dhe shkatërrim.
Megjithatë, ajo vazhdoi të shkruante. Përmes pikëllimit, përmes sëmundjes, përmes një bote në luftë. Pena e saj ishte rebelimi i saj, kundër patriarkatit, kundër konvencionit, kundër heshtjes. Ajo u tha grave se u duhej “një dhomë më vete”, jo vetëm si hapësirë fizike, por si e drejtë për të menduar, për të krijuar, për të ekzistuar lirshëm në një botë që ishte ndërtuar për t’i kufizuar.
Virginia Woolf vdiq duke besuar se kishte dështuar. Por historia e kujton ndryshe.
Ne e kujtojmë si gruan që theu kufijtë e romanit dhe e rindërtoi atë sipas imazhit të vet. Si shkrimtaren që na mësoi se mendja nuk është lineare, se koha është e lëngshme, se ndërgjegjja është një oqean pa brigje. E kujtojmë si zërin që i dha formë jetës së brendshme të grave, dyshimeve të tyre, ëndrrave, të vërtetave të pathëna. Si atë që e shndërroi çmendurinë në kuptim, vetminë në gjuhë, dhe dhimbjen në art.
Lumi mori trupin e saj. Por fjalët e saj, valët e saj, ende lëvizin brenda nesh. Dhe çdo shkrimtar që guxon të tregojë të vërtetën e botës së brendshme, në një mënyrë a tjetër, shkruan me dorën e saj. /ora/
