Nga Paul Adams BBC
Belgjika sapo ishte bashkuar me Mbretërinë e Bashkuar, Francën dhe vende të tjera në premtimin për të njohur një shtet palestinez në Kombet e Bashkuara në Nju Jork. Dhe Dr. Zomlot ishte i qartë se ky ishte një moment i rëndësishëm.
“Ajo që do të shihni në Nju Jork mund të jetë përpjekja e fundit për të zbatuar zgjidhjen me dy shtete”, paralajmëroi ai.
“Le të mos dështojë kjo.”
Javë më vonë, kjo ka ndodhur. Mbretëria e Bashkuar, Kanadaja dhe Australia, të cilat janë të gjitha tradicionalisht aleate të forta të Izraelit, më në fund e kanë ndërmarrë këtë hap.
Sir Keir Starmer njoftoi masën e Mbretërisë së Bashkuar në një video të postuar në mediat sociale.
Në të ai tha: “Përballë tmerrit në rritje në Lindjen e Mesme, ne po veprojmë për të mbajtur gjallë mundësinë e paqes dhe të një zgjidhjeje me dy shtete.”
“Kjo do të thotë një Izrael i sigurt dhe i mbrojtur së bashku me një shtet palestinez të qëndrueshëm – për momentin nuk kemi asnjërën.”
Më shumë se 150 vende e kishin njohur më parë shtetin palestinez, por shtimi i Mbretërisë së Bashkuar dhe vendeve të tjera shihet nga shumë si një moment i rëndësishëm.
«Palestina nuk ka qenë kurrë më e fuqishme në mbarë botën sesa është tani», thotë Xavier Abu Eid, një ish-zyrtar palestinez.
“Bota është mobilizuar për Palestinën.”
Por ka pyetje të ndërlikuara për t’u përgjigjur, duke përfshirë atë që është Palestina dhe a ka ndonjë shtet që duhet njohur? Katër kritere për shtetësi janë renditur në Konventën e Montevideos të vitit 1933. Palestina mund të pretendojë me të drejtë dy: një popullsi të përhershme (megjithëse lufta në Gaza e ka vënë këtë në rrezik të madh) dhe aftësinë për të hyrë në marrëdhënie ndërkombëtare – Dr. Zomlot është provë e kësaj të fundit.
Por ende nuk i plotëson kërkesat e një “territori të përcaktuar”.
Pa një marrëveshje mbi kufijtë përfundimtarë (dhe pa një proces të vërtetë paqeje), është e vështirë të dish me siguri se çfarë nënkuptohet me Palestinë.
Për vetë palestinezët, shteti i tyre i dëshiruar përbëhet nga tre pjesë: Jerusalemi Lindor, Bregu Perëndimor dhe Rripi i Gazës. Të gjitha u pushtuan nga Izraeli gjatë Luftës Gjashtëditore të vitit 1967.
Edhe një vështrim i shpejtë në hartë tregon se ku fillojnë problemet.
Bregu Perëndimor dhe Rripi i Gazës kanë qenë të ndarë gjeografikisht nga Izraeli për tre të katërtat e një shekulli, që nga pavarësia e Izraelit në vitin 1948. Në Bregun Perëndimor, prania e ushtrisë izraelite dhe e kolonëve hebrenj do të thotë që Autoriteti Palestinez, i themeluar pas marrëveshjeve të paqes të Oslos të viteve 1990, administron vetëm rreth 40% të territorit.
Që nga viti 1967, zgjerimi i vendbanimeve e ka shkatërruar Bregun Perëndimor, duke e ndarë atë në një entitet politik dhe ekonomik gjithnjë e më të fragmentuar.
Ndërkohë, Jerusalemi Lindor, të cilin palestinezët e konsiderojnë si kryeqytetin e tyre, është rrethuar nga vendbanime hebraike, duke e ndarë gradualisht qytetin nga Bregu Perëndimor.
Fati i Gazës, sigurisht, ka qenë shumë më i keq. Pas pothuajse dy vitesh lufte, të shkaktuar nga sulmet e Hamasit në tetor 2023, pjesa më e madhe e territorit është zhdukur.
Por sikur të mos mjaftonte e gjithë kjo për ta rregulluar, ekziston një kriter i katërt i përcaktuar në Konventën e Montevideos që është i nevojshëm për të njohur shtetësinë: një qeveri funksionale.
Dhe kjo shënon një sfidë të madhe për palestinezët.
‘Na duhet një lidership i ri’
Në vitin 1994, një marrëveshje midis Izraelit dhe Organizatës për Çlirimin e Palestinës (PLO) çoi në krijimin e Autoritetit Kombëtar Palestinez (i njohur thjesht si Autoriteti Palestinez ose AP), i cili ushtroi kontroll të pjesshëm civil mbi palestinezët në Gaza dhe në Bregun Perëndimor.
Por që nga një konflikt i përgjakshëm në vitin 2007 midis Hamasit dhe fraksionit kryesor të PLO-së, Fatah, palestinezët në Gaza dhe Bregun Perëndimor janë sunduar nga dy qeveri rivale: Hamasi në Gaza dhe Autoriteti Palestinez i njohur ndërkombëtarisht në Bregun Perëndimor, president i të cilit është Mahmoud Abbas. Këto janë 77 vjet ndarje gjeografike dhe 18 vjet ndarje politike: një kohë e gjatë që Bregu Perëndimor dhe Rripi i Gazës të ndahen.
Ndërkohë, politika palestineze është ngurtësuar, duke i lënë shumicën e palestinezëve cinikë në lidhje me udhëheqjen e tyre dhe pesimistë në lidhje me shanset e çdo lloj pajtimi të brendshëm, e lëre më të përparojnë drejt shtetësisë.
Zgjedhjet e fundit presidenciale dhe parlamentare u zhvilluan në vitin 2006, që do të thotë se asnjë palestinez nën moshën 36 vjeç nuk ka votuar ndonjëherë në Bregun Perëndimor ose në Gaza.
«Fakti që nuk kemi pasur zgjedhje gjatë gjithë kësaj kohe thjesht të çudit», thotë avokatja palestineze Diana Buttu.
“Ne kemi nevojë për një lidership të ri.” Pas luftës që shpërtheu në Gaza në tetor 2023, çështja është bërë edhe më akute.
Përballë vdekjes së dhjetëra mijëra qytetarëve të saj, Autoriteti Palestinez i Abbasit, duke vëzhguar nga selia e tij në Bregun Perëndimor, është reduktuar kryesisht në rolin e një kalimtari të pafuqishëm.
Vite të tëra mosmarrëveshjesh të brendshme
Tensionet brenda radhëve të udhëheqjes datojnë vite më parë.
Kur kryetari i PLO-së, Yasser Arafat, u kthye nga vite në mërgim për të udhëhequr Autoritetin Palestinez, politikanët vendas palestinezë e gjetën veten kryesisht të lënë pas dore.
“Njerëzit e brendshëm” filluan të mos e duronin stilin dominues të “të jashtmëve” të Arafatit. Thashethemet për korrupsion në rrethin e Arafatit nuk bënë shumë për të rritur reputacionin e AP-së.
Më e rëndësishmja, Autoriteti Palestinez i sapoformuar dukej i paaftë për të ndaluar kolonizimin gradual të Bregut Perëndimor nga Izraeli ose për të përmbushur premtimin e pavarësisë dhe sovranitetit të ngritur në mënyrë kaq joshëse nga shtrëngimi historik i duarve i Arafatit me ish-kryeministrin izraelit, Yizhak Rabin, në lëndinën e Shtëpisë së Bardhë në shtator 1993.
Vitet pasuese nuk ishin të favorshme për një evolucion të qetë politik, të dominuara siç u dominuan nga iniciativat e dështuara të paqes, zgjerimi i vazhdueshëm i vendbanimeve hebraike, dhuna nga ekstremistët nga të dyja anët, rënia politike e Izraelit në të djathtë dhe ajo përçarje e dhunshme në vitin 2007 midis Hamasit dhe Fatahut.
«Në rrjedhën normale të ngjarjeve, do të kishin dalë figura të reja, breza të rinj», thotë historiani palestinez Yezid Sayigh.
“Por kjo ka qenë e pamundur… Palestinezët në territoret e pushtuara janë të fragmentuar jashtëzakonisht në hapësira të vogla të ndara, dhe kjo e ka bërë pothuajse të pamundur që figura të reja të dalin dhe të bashkohen.” Megjithatë, doli në pah një figurë: Marwan Barghouti, i lindur dhe i rritur në Bregun Perëndimor, në moshën 15 vjeç ai u bë aktiv në Fatah, fraksionin e PLO-së të udhëhequr nga Arafati.
Barghouti u shfaq si një udhëheqës popullor gjatë kryengritjes së dytë palestineze, përpara se të arrestohej dhe të akuzohej për planifikimin e sulmeve vdekjeprurëse në të cilat u vranë pesë izraelitë.
Ai gjithmonë i ka mohuar akuzat, por ka qenë në një burg izraelit që nga viti 2002. E megjithatë, kur palestinezët flasin për udhëheqës të mundshëm në të ardhmen, ata përfundojnë duke folur për një njeri që ka qenë i burgosur për gati një çerek shekulli. Një sondazh i kohëve të fundit nga Qendra Palestineze për Kërkime Politike dhe Sondazhesh me seli në Bregun Perëndimor zbuloi se 50% e palestinezëve do të zgjidhnin Barghoutin si president, shumë përpara Abbasit, i cili e ka mbajtur këtë pozicion që nga viti 2005.
Pavarësisht se është një anëtar i lartë i Fatahut, i cili ka qenë prej kohësh në konflikt me Hamasin, emri i tij mendohet se është i spikatur në listën e të burgosurve politikë që Hamasi dëshiron të lirojë në këmbim të pengjeve izraelite të mbajtura në Gaza.
Por Izraeli nuk ka dhënë asnjë shenjë të gatishmërisë për ta liruar atë. Në mesin e gushtit, u shfaq një video, që tregonte Barghoutin 66-vjeçar të dobët dhe të brishtë, duke u tallur nga ministri i sigurisë i Izraelit, Itamar Ben Gvir. Ishte hera e parë që Barghouti ishte parë publikisht prej vitesh.
Netanyahu dhe shtetësia palestineze
Edhe para luftës në Gaza, kundërshtimi i Benjamin Netanyahut ndaj shtetësisë palestineze ishte i qartë. Në shkurt të vitit 2024, ai tha se, “Të gjithë e dinë se unë jam ai që për dekada bllokova krijimin e një shteti palestinez që do të rrezikonte ekzistencën tonë.” Pavarësisht thirrjeve ndërkombëtare që Autoriteti Palestinez të rimarrë kontrollin mbi Gazën, Netanyahu këmbëngul se nuk do të ketë rol për Autoritetin Palestinez në qeverisjen e ardhshme të Gazës, duke argumentuar se Abbasi nuk i ka dënuar sulmet e Hamasit të 7 tetorit. Në gusht, Izraeli dha miratimin përfundimtar për një projekt vendbanimi që në fakt do ta shkëpuste Jerusalemin Lindor nga Bregu Perëndimor. Planet për 3,400 shtëpi u miratuan, me ministrin e financave të Izraelit, Bezalel Smotrich, i cili tha se plani do ta varroste idenë e një shteti palestinez “sepse nuk ka asgjë për të njohur dhe askush për të njohur”.
Kjo, argumenton z. Sayigh, vështirë se është një gjendje e re. “Mund ta sjellësh Kryeengjëllin Mikael në tokë dhe ta vendosësh në krye të Autoritetit Palestinez, por kjo nuk do të bënte asnjë ndryshim. Sepse duhet të punosh në kushte që e bëjnë çdo lloj suksesi krejtësisht të pamundur.” “Dhe kjo ka qenë kështu për një kohë të gjatë.”
Një gjë është e sigurt: nëse krijohet një shtet palestinez, Hamasi nuk do ta drejtojë atë. Një deklaratë e hartuar në korrik në fund të një konference tre-ditore të sponsorizuar nga Franca dhe Arabia Saudite deklaroi se “Hamasi duhet t’i japë fund sundimit të tij në Gaza dhe t’ia dorëzojë armët autoritetit palestinez”.
“Deklarata e Nju Jorkut” u mbështet nga të gjitha shtetet arabe dhe më pas u miratua nga 142 anëtarë të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së. Nga ana e tij, Hamasi thotë se është gati t’ia dorëzojë autoritetin në Gaza një administrate të pavarur teknokratësh.
A mjafton simbolika e njohjes?
Me Barghoutin në burg, Abbasin që i afrohet moshës 90 vjeç, Hamasin e shkatërruar dhe Bregun Perëndimor të shkatërruar, është e qartë se Palestinës i mungon lidershipi dhe koherenca. Por kjo nuk do të thotë që njohja ndërkombëtare është e pakuptimtë. “Në fakt mund të jetë shumë e vlefshme”, thotë Diana Buttu, megjithëse ajo paralajmëron: “Varet pse këto vende po e bëjnë këtë dhe cili është qëllimi i tyre”. Një zyrtar i qeverisë britanike, duke folur në kushte anonimiteti, më tha se vetëm simbolika e njohjes nuk ishte e mjaftueshme. “Pyetja është nëse mund të bëjmë përparim drejt diçkaje në mënyrë që Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara të mos bëhet thjesht një palë njohjeje.”
Deklarata e Nju Jorkut i angazhoi nënshkruesit, përfshirë Britaninë, të ndërmarrin “hapa të prekshëm, të kufizuar në kohë dhe të pakthyeshëm për zgjidhjen paqësore të çështjes së Palestinës”. Zyrtarët në Londër i referohen referencave të deklaratës për bashkimin e Gazës dhe Bregut Perëndimor, mbështetjen për zgjedhjet e Autoritetit Palestinez dhe palestinez (si dhe një plan rindërtimi arab për Gazën) si hapat që duhet të ndërmerren pas njohjes.
Por ata e dinë që pengesat janë të pakapërcyeshme. Izraeli mbetet kategorikisht kundër kësaj dhe ka kërcënuar të hakmerret përmes aneksimit formal të pjesëve ose të të gjithë Bregut Perëndimor. Ndërkohë, presidenti amerikan Donald Trump e ka bërë të qartë pakënaqësinë e tij për këtë temë, duke thënë të enjten: “Kam një mosmarrëveshje me kryeministrin për këtë çështje”.
Në gusht, SHBA-të ndërmorën gjithashtu hapin e pazakontë të revokimit ose mohimit të vizave për dhjetëra zyrtarë palestinezë, në një shkelje të mundshme të rregullave të vetë OKB-së.
SHBA-të kanë të drejtë vetoje në OKB për çdo njohje të një shteti palestinez dhe Trump duket ende i lidhur me një version të të ashtuquajturit “Plani i Rivierës”, në të cilin SHBA-të do të merrnin “një pozicion pronësie afatgjatë” mbi Gazën. Çështja kryesore është se plani nuk thotë asgjë për Autoritetin Palestinez, duke iu referuar vetëm “vetëqeverisjes së reformuar palestineze” ose ndonjë lidhjeje të ardhshme midis Gazës dhe Bregut Perëndimor.
E ardhmja afatgjatë për Gazën mund të shtrihet diku, midis Deklaratës së Nju Jorkut, planit të Trump dhe planit të rindërtimit arab. Të gjitha planet, në mënyrat e tyre shumë të ndryshme, shpresojnë të shpëtojnë diçka nga fatkeqësia që ka goditur Gazën gjatë dy viteve të fundit. Dhe çfarëdo që të dalë në pah, do të duhet t’i përgjigjet pyetjes se si duket Palestina dhe lidershipi i saj.
Por për palestinezët si Diana Buttu, ekziston një çështje shumë më urgjente. Ajo që ajo do të preferonte vërtet, thotë ajo, është që këto vende të parandalojnë më shumë vrasje. “Dhe bëni diçka për ta ndaluar atë, në vend që të përqendroheni në çështjen e shtetësisë.”/ BBC
