Google ka bërë një hap të madh në ndihmën ndaj historianëve dhe arkeologëve për të zbuluar sekretet e së kaluarës, duke zhvilluar një model të inteligjencës artificiale të quajtur Enea, i cili arrin të rikonstruktojë mbishkrime të fragmentuara latine të periudhës romake.
Çdo vit, arkeologët zbulojnë rreth 1,500 mbishkrime latine – të gdhendura në gur, metal apo qeramikë – që ofrojnë pasqyrë të rrallë mbi jetën, besimet dhe shoqërinë e Romës së lashtë. Por, shumica e tyre janë të dëmtuara apo të paplota, duke e bërë të vështirë leximin dhe interpretimin e tyre historik.
Për të kapërcyer këtë sfidë, një ekip studiuesish ndërkombëtarë ka ndërtuar një rrjet nervor gjenerues, i trajnuar posaçërisht për të analizuar dhe rindërtuar pjesët që mungojnë në këto mbishkrime. Modeli, i emërtuar sipas heroit trojan të mitologjisë romake Enea, kupton marrëdhëniet komplekse midis gjuhës, kontekstit dhe përdorimit historik.
176 mijë mbishkrime në shërbim të shkencës
Sipas studiuesit Yannis Assael nga laboratori i inteligjencës artificiale DeepMind të Google, këto mbishkrime janë “dëshmi të dorës së parë” të jetës mendore, shoqërore dhe kulturore të Romës së lashtë. Për ta zhvilluar këtë teknologji, ekipi trajnoi modelin mbi një bazë të dhënash prej 176,861 mbishkrimesh, që përmbanin mbi 16 milionë karaktere, nga e gjithë Perandoria Romake – e cila përfshinte mbi 62 provinca dhe zgjati më shumë se dy mijë vjet.
Modeli i trajnuar arrin jo vetëm të parashikojë vendndodhjen dhe periudhën kur një mbishkrim u krijua, por edhe të rindërtojë fragmente që mungojnë, me saktësi mbresëlënëse.
Enea përballë Res Gestae të Augustit
Si test, studiuesit e vendosën Enea-n përballë njërës prej mbishkrimeve më të famshme të antikitetit – Res Gestae Divi Augusti – në të cilën perandori August përmbledh arritjet e tij. Përkundër faktit se teksti përmbante ekzagjerime, afate kohore të paqarta dhe pasaktësi gjeografike, Enea ishte në gjendje të identifikonte nuanca të hollësishme gjuhësore, si përdorimi i drejtshkrimit arkaik, dhe të ngushtonte periudhën e krijimit në dy epoka të cilat ende debatohen nga studiuesit.
Nga gurët e lashtë në epokën digjitale
Thea Sommerschield, epigrafe në Universitetin e Nottingham dhe bashkë-zhvilluese e modelit, e përshkroi këtë punë si “bashkimi i një enigme gjigante”, ku çdo fragment ndihmon vetëm kur kuptohet lidhja e tij me pjesët përreth.
Ky përparim paraqet një hap të madh në zhvillimin e mjetëve digjitale për arkeologjinë dhe historinë, duke i dhënë zë një bote të harruar dhe duke hapur dritare të reja në të shkuarën.
Teknologji & Trashëgimi
Nga mbishkrimet e gurit tek inteligjenca artificiale: E ardhmja e kërkimeve historike ka nisur tashmë.
