Roli i Polonisë në Protokollin e Gjenevës dhe përdorimi i armëve biologjike gjatë Luftës së Dytë Botërore
Në korrik 1944, ndërsa Lufta e Dytë Botërore po i afrohej kulmit, Gjenerali Kazimierz Sosnkowski, komandant i forcave të armatosura polake në mërgim, raportoi përdorimin e armëve biologjike nga Ushtria e Brendshme (Armia Krajowa) kundër forcave gjermane. Ky veprim bie ndesh me rolin e tij vendimtar në negociatat e Protokollit të Gjenevës të 1925-ës, i cili ndaloi përdorimin e armëve kimike dhe biologjike. Ky paradoks reflekton dilemat gjeopolitike dhe ushtarake të Polonisë në një epokë të pushtimit dhe mbijetesës. Kjo analizë ushtarake-gjeopolitike eksploron rolin e Sosnkowskit në Protokollin e Gjenevës, programin e fshehtë biologjik të Polonisë, përdorimin e këtyre armëve gjatë luftës dhe implikimet për sigurinë ndërkombëtare.
Burimi: Analizë e bazuar në artikullin “The Polish Paradox: General Kazimierz Sosnkowski and the Prohibition of Biological Warfare” nga Robert Petersen, 2025.
Konteksti Gjeopolitik dhe Ushtarak
Polonia, e ripavarur në 1918 pas 123 vitesh ndarjeje, u përball me kërcënime të vazhdueshme nga Gjermania dhe Bashkimi Sovjetik. Pushtimi i 1939-ës sipas Paktit Molotov-Ribbentrop dhe Holokausti shkatërruan kombin, duke e shtyrë qeverinë polake në mërgim dhe rezistencën e saj, Ushtrinë e Brendshme, të përdorin çdo mjet për mbijetesë. Sosnkowski, një figurë kyçe ushtarake dhe diplomatike, përballoi një dilemë: të respektonte normat ndërkombëtare të vendosura nga Protokolli i Gjenevës apo të përdorte armë jokonvencionale për të luftuar një armik ekzistencial.
Faktorët kryesorë që nxitën këtë paradoks përfshijnë:
-
Kërcënimet Ekzistenciale: Pushtimi nazist dhe sovjetik, së bashku me shfarosjen e hebrenjve polakë, e bënë mbijetesën kombëtare prioritet absolut.
-
Dobësia e Lidhjes së Kombeve: Dështimi i Lidhjes për të parandaluar agresionin gjerman dhe sovjetik dobësoi besimin në të drejtën ndërkombëtare.
-
Lufta Jokovencionale: Mungesa e burimeve ushtarake shtyu Poloninë drejt strategjive asimetrike, përfshirë sabotimin biologjik.
-
Presioni i Aleatëve: Aleatët perëndimorë, të fokusuar në fitoren globale, ofruan mbështetje të kufizuar për Poloninë, duke e lënë atë të veprojë vetëm.
Roli i Sosnkowskit në Protokollin e Gjenevës
Në 1925, Sosnkowski udhëhoqi delegacionin polak në Konferencën për Mbikëqyrjen e Tregtisë Ndërkombëtare të Armëve në Gjenevë, nën kujdesin e Lidhjes së Kombeve. Konferenca synonte të rregullonte tregtinë e armëve pas Luftës së Parë Botërore, ku gazrat helmues u përdorën gjerësisht. Sosnkowski këmbënguli për përfshirjen e luftës biologjike në Protokoll, duke argumentuar se patogjenët mund të përdoreshin lehtësisht nga agjentë sekretë, duke shkaktuar shkatërrim masiv.
Fjalimi i tij, i mbështetur nga përvoja e Polonisë me epidemitë (tifoja dhe gripi spanjoll i 1918-1920) dhe kërcënimet nga pakicat armiqësore, çoi në përfshirjen e luftës biologjike në Protokollin e Gjenevës, të nënshkruar më 17 qershor 1925. Ky dokument, së bashku me Konventat e 1972 dhe 1993, mbetet një shtyllë e ndalimit të armëve kimike dhe biologjike.
Programi i Fshehtë Biologjik i Polonisë
Pavarësisht rolit të Sosnkowskit në ndalimin e luftës biologjike, Polonia zhvilloi një program të fshehtë armësh biologjike në vitet 1920 dhe 1930. Faktorët që nxitën këtë program përfshinin:
-
Kërcënimet Rajonale: Inteligjenca polake zbuloi plane për sulme biologjike nga kryengritës bjellorusë dhe ukrainas, si dhe thashetheme për kërkime sovjetike në armë biologjike.
-
Eksperienca e Epidemive: Epidemitë e tifos dhe kolerës nxorën në pah potencialin shkatërrues të patogjenëve, duke nxitur interesin për armë biologjike.
-
Bashkëpunimi Ndërkombëtar: Polonia shkëmbeu informacione me Japoninë, e cila operonte Njësinë 731, duke rritur kapacitetet e saj biologjike.
Programi, i drejtuar nga Departamenti i Dytë i Shtabit të Përgjithshëm, u fokusua në sabotimin jokonvencional. Planet N dhe R të 1924-ës parashikuan përdorimin e armëve biologjike kundër Gjermanisë dhe Bashkimit Sovjetik, duke synuar nyjet industriale dhe komunikimit. Akuzat për eksperimente njerëzore mbi të burgosur komunistë, të raportuara nga inteligjenca amerikane në 1945, mbeten të diskutueshme, por pasqyrojnë ashpërsinë e programit.
Përdorimi i Armëve Biologjike në Luftën e Dytë Botërore
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Ushtria e Brendshme polake, me 380,000 anëtarë, përdori armë kimike dhe biologjike si një mjet asimetrik kundër forcave gjermane. Raporti i Sosnkowskit të korrikut 1944 dokumentoi 6,410 sulme biologjike dhe kimike mes prillit 1943 dhe korrikut 1944, përfshirë:
-
Sabotimi me Helme: 766 raste të përdorimit të agjentëve helmues kundër zyrtarëve të Gestapos.
-
Pako dhe Letra të Kontaminuara: 87 pako dhe 745 letra të infektuara me baktere, të destinuara për të dobësuar strukturat gjermane.
Këto operacione, të kryera nën kushte ekstreme dhe me burime të kufizuara, synonin të pengonin operacionet gjermane dhe të mbështesnin rezistencën kombëtare. Megjithatë, mungesa e armëve konvencionale dhe mbështetja e kufizuar e Aleatëve e bënë Ushtrinë e Brendshme të varur nga taktikat jokonvencionale.
Implikimet Gjeopolitike dhe Ushtarake
Paradoksi i Sosnkowskit nxjerr në pah tensionet mes normave ndërkombëtare dhe nevojave të mbijetesës:
-
Dështimi i Rendit Ndërkombëtar: Dobësia e Lidhjes së Kombeve dhe pasiviteti i Aleatëve gjatë Kryengritjes së Varshavës (1944) detyruan Poloninë të shkelte Protokollin e Gjenevës për të luftuar pushtimin.
-
Dilema Morale: Përdorimi i armëve biologjike, i dënuar nga opinioni global, u justifikua nga Polonia si një mjet i fundit kundër gjenocidit dhe shkatërrimit kombëtar.
-
Pasojat për Aleancat: Tërheqja e njohjes së qeverisë polake në mërgim nga Aleatët në 1945 dhe dorëheqja e detyruar e Sosnkowskit pas kritikave të tij ndaj pasivitetit perëndimor tregojnë brishtësinë e aleancave në kohë krize.
-
Rreziku i Luftës Jokovencionale: Programi polak nxjerr në pah potencialin e armëve biologjike në luftën asimetrike, një kërcënim që mbetet aktual në shekullin e 21-të.
Mësimet për Sigurinë Ndërkombëtare
Rasti i Sosnkowskit dhe Polonisë ofron mësime kritike për sigurinë globale:
-
Brishtësia e Normave Ndërkombëtare: Protokolli i Gjenevës, megjithëse një arritje e rëndësishme, dështoi të parandalonte përdorimin e armëve biologjike në kushte ekstreme, duke treguar kufizimet e së drejtës ndërkombëtare pa mekanizma zbatimi.
-
Nevoja për Aleanca të Forta: Mungesa e mbështetjes së Aleatëve për Poloninë nxori në pah rëndësinë e aleancave të besueshme për shtetet e dobëta në konflikt.
-
Rreziku i Luftës Asimetrike: Përdorimi i armëve biologjike nga Polonia tregon se shtetet e dëshpëruara mund të përdorin mjete jokonvencionale, duke rritur nevojën për mbikëqyrje globale të programeve të tilla.
-
Realpolitika dhe Morali: Vendimi i Sosnkowskit për të mbështetur ndalimin e armëve biologjike dhe më pas për të mbikëqyrur përdorimin e tyre pasqyron tensionin mes idealizmit dhe realpolitikës në kohë lufte.
Përfundime
Paradoksi i Gjeneralit Sosnkowski ilustron sfidat gjeopolitike dhe ushtarake të Polonisë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Roli i tij në Protokollin e Gjenevës të 1925-ës dhe mbikëqyrja e programit biologjik të Polonisë gjatë luftës pasqyrojnë një konflikt mes normave ndërkombëtare dhe nevojës për mbijetesë kombëtare. Përdorimi i armëve biologjike nga Ushtria e Brendshme, i nxitur nga pushtimi nazist dhe sovjetik, nxjerr në pah kufizimet e së drejtës ndërkombëtare dhe brishtësinë e aleancave në kohë krize. Për sigurinë globale të shekullit të 21-të, ky rast shërben si një paralajmërim për rreziqet e luftës jokonvencionale dhe nevojën për mekanizma më të fortë për të parandaluar proliferimin e armëve biologjike, veçanërisht në konflikte asimetrike ku shtetet e dëshpëruara mund të shohin pak opsione të tjera.
