Sistemi global tregtar, i ndërtuar mbi rregulla dhe institucione si Organizata Botërore e Tregtisë (OBT), është në kolaps. Politikat e njëanshme të SHBA-së dhe strategjitë ekonomike të Kinës kanë shkatërruar parimet themelore të tregtisë së lirë, duke e zëvendësuar me një rend të bazuar në fuqi. Kjo analizë shqyrton shkaqet e rënies, pasojat dhe një rrugë të mundshme përpara përmes koalicioneve plurilaterale.
Fundi i një Epoke: Kolapsi i OBT-së
Organizata Botërore e Tregtisë, e themeluar në 1995, ka humbur aftësinë për të negociuar, monitoruar dhe zbatuar angazhimet e anëtarëve. Parimi i “kombit më të favorizuar” (MFN), që kërkon trajtim të barabartë tregtar, është braktisur nga tarifat e larta të SHBA-së (10-50%) ndaj dhjetëra vendeve dhe politikat proteksioniste të Kinës, si “Made in China 2025”. Strategjia “Amerika e Para” e SHBA-së dhe “qarkullimi i dyfishtë” i Kinës reflektojnë një zhvendosje drejt unilateralizmit dhe merkantilizmit, duke shkatërruar sistemin e bazuar në rregulla.
Shkaqet e Rënies
-
Politikat e SHBA-së: Tarifat agresive të administratës Trump dhe shpërfillja e marrëveshjeve të kaluara, si NAFTA, kanë dobësuar OBT-në. Administrata Biden mbajti këto tarifa, duke shtuar kufizime në eksporte dhe investime të huaja, pa një kornizë të qartë për të shmangur proteksionizmin.
-
Sfidat e Kinës: Rritja e Kinës si fuqi eksportuese, me mbikapacitet industrial dhe subvencione shtetërore, ka sfiduar rregullat e OBT-së për pronën intelektuale dhe ndërmarrjet shtetërore. “Shoku i Kinës” çoi në mbylljen e fabrikave në SHBA, duke nxitur pakënaqësi publike.
-
Të metat e OBT-së: Dobësitë e sistemit, si procesi i vendimmarrjes me konsensus dhe mbrojtja e pamjaftueshme kundër subvencioneve, e bënë të pamundur përshtatjen me realitetet e reja ekonomike.
Pasojat e një Sistemi të Bazuar në Fuqi
Nëse SHBA dhe Kina vazhdojnë të veprojnë sipas rregullave të tyre, pasojat do të jenë të rënda:
-
Pasiguri globale: Vende të tjera mund të imitojnë unilateralizmin, duke rritur barrierat tregtare dhe duke ulur produktivitetin global.
-
Kosto ekonomike: Tarifat rrisin çmimet për konsumatorët dhe dëmtojnë bizneset që varen nga inputet e importuara. Për shembull, tarifat e 2018-ës për çelikun dhe aluminin çuan në humbjen e 75,000 vendeve të punës në SHBA, sipas ekonomistëve Kadee Russ dhe Lydia Cox.
-
Hakmarrje dhe konflikt: Vende të tjera mund të përgjigjen me tarifa, duke dëmtuar eksportet amerikane, veçanërisht bujqësinë, dhe duke rritur tensionet gjeopolitike.
Përfitimet dhe Humbjet e Sistemit të Vjetër
Sistemi tregtar global ka nxjerrë rreth një miliard njerëz nga varfëria, sipas Bankës Botërore, dhe ka ulur kostot për konsumatorët amerikanë, veçanërisht për familjet me të ardhura të ulëta. Eksportet amerikane u rritën me 150% që nga themelimi i OBT-së, duke mbështetur vende pune me paga më të larta. Megjithatë, globalizimi dhe “shoku i Kinës” çuan në humbjen e rreth dy milionë vendeve të punës në SHBA midis 1999 dhe 2011, kryesisht në prodhim, duke goditur komunitetet lokale.
Ndryshimet teknologjike, si kontejnerizimi dhe interneti, kontribuan më shumë në humbjet e punës sesa tregtia vetë. Sipas Universitetit Ball State, 88% e humbjeve të vendeve të punës në prodhim nga 2000-2010 i atribuohen rritjes së produktivitetit, jo tregtisë.
Një Rrugë përpara: Koalicionet Plurilaterale
Nostalgjia për sistemin e vjetër është e kotë. Për të shmangur një rend anarkik, SHBA dhe aleatët duhet të ndërtojnë një sistem të ri bazuar në koalicione plurilaterale të hapura, ku vendet me interesa të përbashkëta bashkohen për të vendosur standarde të larta në fusha si:
-
Liberalizimi tregtar: Koalicionet mund të nxisin integrimin ekonomik, si Marrëveshja Gjithëpërfshirëse dhe Progresive për Partneritetin Trans-Paqësor (CPTPP).
-
Siguria e zinxhirëve të furnizimit: Koalicionet mund të harmonizojnë kontrollet e eksportit ose të kufizojnë tregtinë me vende që paraqesin kërcënime sigurie, si për infrastrukturën e telekomunikacionit.
-
Rregullimi i teknologjive të reja: Koalicionet mund të adresojnë çështje si inteligjenca artificiale, duke krijuar rregulla joformale të ngjashme me Bordin e Stabilitetit Financiar.
Këto koalicionet do të jenë më fleksibël se OBT-ja, me anëtarësime të ndryshueshme dhe të mbivendosura. Për shembull, një koalicion për gjysmëpërçues mund të përfshijë Japoninë, Holandën dhe Korenë e Jugut, ndërsa një tjetër për tregtinë e gjerë mund të zgjerohet nga CPTPP-ja.
Si mund të nxisin SHBA-të këto koalicione?
-
Përfitimi nga inovacioni: Ekosistemi i SHBA-së, me universitete të nivelit botëror dhe qasje në kapital, mund të ofrojë akses preferencial për vendet që bashkohen, duke i lidhur me interesat amerikane të sigurisë dhe ekonomisë.
-
Shmangia e tarifave si kërcënim: Në vend të tarifave, SHBA mund të ofrojë përfitime ekonomike për të bindur vendet të bashkohen, duke krijuar aleanca të qëndrueshme.
Kina mund të mos jetë kandidate për këto koalicione në afat të shkurtër, por një rrjet i fortë plurilateral mund të ndryshojë llogaritë e Pekinit në të ardhmen.
Përfundim
Rënia e sistemit tregtar global shënon fundin e një epoke të bazuar në rregulla dhe fillimin e një rendi të bazuar në fuqi, me pasoja të rënda për rritjen dhe stabilitetin global. Koalicionet plurilaterale ofrojnë një alternativë pragmatike, duke ruajtur disa rregulla në një botë gjithnjë e më të fragmentuar. Sfidë mbetet krijimi i politikave të brendshme për të mbështetur punëtorët dhe komunitetet e prekura nga ndryshimet ekonomike, qoftë nga tregtia apo nga teknologjitë si inteligjenca artificiale. SHBA-të dhe aleatët e saj duhet të veprojnë shpejt për të ndërtuar një sistem të ri, përpara se pasiguria dhe konfliktet të dominojnë ekonominë globale.
Artikull i lidhur: Si mund të riformësojë plurilateralizmi rendin global ekonomik
