Më 8 gusht 2025, një marrëveshje historike paqeje mes Armenisë dhe Azerbajxhanit, e ndërmjetësuar nga Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, shënoi një pikë kthese në gjeopolitikën e Kaukazit Jugor. Kjo marrëveshje, e nënshkruar nga kryeministri armen Nikol Pashinyan dhe presidenti azerbajxhanas Ilham Aliyev, jo vetëm që hap rrugën për normalizimin e marrëdhënieve mes dy vendeve pas dekadash konflikti, por gjithashtu zhvendos ekuilibrin e pushtetit në rajon, duke reduktuar ndikimin e Rusisë dhe duke forcuar praninë e SHBA-së.
Marrëveshja e Paqes dhe “Rruga Trump”
Në Shtëpinë e Bardhë, Pashinyan dhe Aliyev nënshkruan një memorandum të përbashkët nën kujdesin e SHBA-së, i cili, edhe pse jo një traktat ligjërisht i detyrueshëm, përfaqëson hapin më të rëndësishëm drejt përfundimit të konfliktit të gjatë të Nagorno-Karabakut. Kjo marrëveshje bazohet në mirëkuptimin e arritur në mars 2025 dhe respekton Deklaratën e Almatit të vitit 1991, e cila njeh kufijtë e ish-republikave sovjetike. Pika qendrore e saj është krijimi i “Rrugës Trump për Paqe dhe Prosperitet Ndërkombëtar” (TRIPP), një korridor 40-kilometrash që kalon nëpër Armeninë jugore për të lidhur Azerbajxhanin kontinental me enklavën e tij, Nakhçivanin.
Korridori TRIPP do të përfshijë hekurudha, tubacione energjetike dhe linja fibrash optike, me SHBA-në që siguron të drejta ekskluzive zhvillimi për 99 vjet. Për Armeninë, kjo sjell investime të konsiderueshme amerikane dhe një kalim të kontrolluar nga Perëndimi, duke forcuar sigurinë e saj. Për Azerbajxhanin, korridori ofron një lidhje të drejtpërdrejtë me Nakhçivanin dhe Turqinë, duke reduktuar varësinë nga rrugët tranzitore përmes Iranit ose Rusisë. Ky projekt nuk është vetëm ekonomik, por një mjet strategjik që pozicionon SHBA-në si një aktor kyç në një rajon tradicionalisht të dominuar nga Rusia.
Konteksti Historik i Konfliktit të Nagorno-Karabakut
Konflikti i Nagorno-Karabakut ka rrënjë në fundin e viteve 1980, kur tensionet etnike mes armenëve dhe azerbajxhanasve u përshkallëzuan për shkak të statusit të Oblastit Autonom të Nagorno-Karabakut, një rajon me shumicë armene brenda Azerbajxhanit sovjetik. Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, konflikti shpërtheu në një luftë të plotë (1991-1994), ku Armenia mori kontrollin e Nagorno-Karabakut dhe territoreve përreth. Rusia ndërmjetësoi një armëpushim në 1994, por statusi i rajonit mbeti i pazgjidhur, duke shkaktuar përplasje të herëpashershme.
Në shtator 2020, lufta e dytë e Nagorno-Karabakut solli një fitore të madhe për Azerbajxhanin, të mbështetur nga Turqia, i cili rimori një pjesë të konsiderueshme të territoreve të humbura. Rusia ndërmjetësoi sërish një armëpushim, duke vendosur rreth 2,000 paqeruajtës për të garantuar sigurinë e Korridorit Lachin, lidhja e vetme e Armenisë me Nagorno-Karabakun. Megjithatë, bllokimet e shpeshta të korridorit nga Azerbajxhani çuan në mungesa të mëdha furnizimesh dhe një krizë humanitare. Në shtator 2023, Azerbajxhani nisi një ofensivë të shpejtë, duke çarmatosur forcat separatiste armene dhe duke detyruar mbi 120,000 armenë etnikë të largohen nga rajoni.
Një Goditje për Ndikimin Rus
Marrëveshja e 8 gushtit përfaqëson një humbje të rëndësishme për Rusinë, e cila ka dominuar Kaukazin Jugor për dekada përmes kontrollit të sigurisë dhe rrugëve të energjisë. Armenia, dikur aleate e ngushtë e Moskës, ka filluar të distancohet që nga dështimi i Rusisë për të ndërhyrë gjatë ofensivave azerbajxhanase të viteve 2020 dhe 2023. Ngrirja e anëtarësimit të Armenisë në Organizatën e Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO) në 2024 dhe largimi i paqeruajtësve rusë nga Nagorno-Karabakhu pas ofensivës së 2023-shit shënuan një rënie të ndikimit rus. Edhe Azerbajxhani ka shprehur pakënaqësi ndaj Rusisë për dështimin e saj në zbatimin e armëpushimit dhe për mbështetjen e pamjaftueshme gjatë krizave.
Marrëveshja TRIPP e lë në hije Grupin e Minskut të OSBE-së, i cili, i bashkëdrejtuar nga Rusia, Franca dhe SHBA-ja, ka qenë platforma kryesore e ndërmjetësimit për dekada. Me largimin e Rusisë nga roli i saj si ndërmjetës, SHBA-ja ka shfrytëzuar vakumin e pushtetit për të vendosur një prani strategjike në rajon, duke sfiduar drejtpërdrejt ambiciet e Kremlinit.
Roli i Ri i SHBA-së në Kaukazin Jugor
Marrëveshja e ndërmjetësuar nga Trump shënon një ndryshim të qartë në politikën e SHBA-së ndaj Kaukazit Jugor. Përveç deklaratës së përbashkët të paqes, Trump nënshkroi memorandume të veçanta me Armeninë dhe Azerbajxhanin. Me Armeninë, SHBA-ja zgjeroi Kartën e Partneritetit Strategjik të janarit 2025, duke përfshirë bashkëpunimin në infrastrukturë, energji, inteligjencë artificiale dhe gjysmëpërçues. Me Azerbajxhanin, Trump shfuqizoi Seksionin 907 të Aktit të Mbështetjes së Lirisë, duke hapur rrugën për shitje armësh dhe programe trajnimi ushtarak, si dhe duke filluar bisedimet për një Kartë Partneriteti të ngjashme. Këto hapa forcojnë ndikimin e SHBA-së në një rajon strategjik në kufi me Rusinë, Iranin dhe Turqinë.
Korridori TRIPP jo vetëm që sjell përfitime ekonomike për Armeninë dhe Azerbajxhanin, por u jep SHBA-ve një bazë logjistike në një zonë të ndjeshme gjeopolitike. Ai redukton varësinë e rajonit nga Rusia dhe Irani për tranzitin e energjisë dhe mallrave, duke e lidhur Kaukazin Jugor me tregjet globale përmes Turqisë dhe Evropës.
Implikimet për të Ardhmen
Marrëveshja Armeni-Azerbajxhan dhe projekti TRIPP mund të riformësojnë dinamikat gjeopolitike të Kaukazit Jugor. Për Armeninë, ajo ofron siguri dhe investime të huaja, duke e çliruar nga varësia ndaj Rusisë. Për Azerbajxhanin, ajo forcon lidhjet me Turqinë dhe Perëndimin, duke e pozicionuar si një fuqi rajonale. Për SHBA-në, kjo është një mundësi për të zgjeruar ndikimin në një rajon strategjik, duke sfiduar Rusinë dhe Iranin, ndërsa kriza në Ukrainë dhe tensionet me Teheranin vazhdojnë të dobësojnë pozitat e tyre.
Megjithatë, sfidat mbeten. Rusia mund të përpiqet të pengojë zbatimin e marrëveshjes përmes ndikimit ekonomik ose destabilizimit të brendshëm në të dyja vendet. Irani, i shqetësuar nga prania amerikane pranë kufirit të tij, ka kërcënuar me pasoja, duke e quajtur korridorin një “varrezë për mercenarët e Trump”. Zbatimi i TRIPP-it do të kërkojë angazhim të vazhdueshëm të SHBA-së për të garantuar sigurinë dhe stabilitetin e projektit.
Përfundim: Marrëveshja e 8 gushtit shënon një fitore diplomatike për SHBA-në dhe një humbje strategjike për Rusinë. Me “Rrugën Trump”, Uashingtoni jo vetëm që ndërmjetëson paqen, por krijon një bazë për ndikim afatgjatë në Kaukazin Jugor, duke riformuluar ekuilibrin e pushtetit në një rajon kyç gjeopolitik.
