Shqipëria po shfrytëzon inteligjencën artificiale (IA) për të transformuar qeverisjen, duke synuar të luftojë korrupsionin dhe të përshpejtojë rrugën drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian (BE) deri në vitin 2030. Nga një ministri e drejtuar nga IA te përkthimi i legjislacionit të BE-së, vendi po bën hapa të guximshëm drejt një të ardhmeje dixhitale. Por a do të jetë kjo një revolucion i vërtetë apo thjesht një fasadë teknologjike?
Një Qeveri e Drejtuar nga IA?
Kryeministri Edi Rama ka shpallur IA-në si një mjet kyç për të zhdukur korrupsionin dhe për të rritur transparencën në qeverisje. Në një konferencë shtypi në korrik 2025, ai sugjeroi idenë e një ministrie të drejtuar plotësisht nga IA, duke argumentuar se kjo do të eliminonte nepotizmin dhe konfliktet e interesit. “Një ditë, mund të kemi një qeveri të tërë me ministra të IA-së dhe një kryeministër,” tha Rama, duke shtuar se zhvilluesit vendas po eksplorojnë krijimin e një modeli IA për role ministrore.
Ben Blushi, ish-politikan dhe entuziast i IA-së, mbështet idenë, duke thënë se qeverisja e drejtuar nga IA mund të revolucionarizojë demokracinë. “IA nuk bën gabime, nuk ka nevojë për pagë, nuk korruptohet dhe punon pa ndërprerje,” tha ai. Sipas Blushit, IA mund të ofrojë shërbime shtetërore më efikase sesa zyrtarët njerëzorë, duke sfiduar konceptet tradicionale të qeverisjes.
Lufta Kundër Korrupsionit me IA
Shqipëria përballet me një histori të gjatë korrupsioni, me zyrtarë të lartë, përfshirë liderin e opozitës Sali Berisha dhe ish-presidentin Ilir Meta, të akuzuar ose të dënuar për abuzime. IA po përdoret tashmë për të adresuar këto sfida:
-
Prokurimi publik: Algoritmet e IA-së analizojnë transaksionet tatimore dhe doganore në kohë reale, duke identifikuar parregullsitë dhe duke përmirësuar transparencën, një kërkesë kyçe e BE-së.
-
Monitorimi i territorit: Dronët dhe sistemet satelitore të mbështetura nga IA zbulojnë ndërtime të paligjshme, plantacione kanabisi dhe shkelje në plazhet publike.
-
Siguria rrugore: Teknologjia e njohjes së fytyrës përdoret për të dërguar njoftime dixhitale shoferëve për tejkalim shpejtësie, duke synuar uljen e aksidenteve fatale, të cilat janë ndër më të lartat në Evropë sipas INSTAT.
Përveç këtyre, ka plane për të zgjeruar përdorimin e IA-së në kujdesin shëndetësor, arsim dhe identifikimin dixhital të qytetarëve.
IA dhe Rruga drejt BE-së
Shqipëria, që hapi negociatat për anëtarësim në BE në vitin 2022, po përdor IA-në për të përshpejtuar përafrimin me acquis communautaire, një korpus prej rreth 250,000 faqesh ligjesh dhe standardesh të BE-së. Bashkëpunimi me Mira Muratin, ish-drejtoreshën e teknologjisë së OpenAI dhe krijuesen e ChatGPT, ka mundësuar përkthimin dhe analizën e këtyre dokumenteve. “IA po na ndihmon të përfundojmë procesin e negociatave deri në 2027, dy vjet më shpejt se Kroacia,” tha Rama.
Odeta Barbullushi, profesoreshë në Kolegjin e Evropës në Tiranë, vlerëson se IA mund të përshpejtojë përkthimet teknike, por thekson se procesi i anëtarësimit mbetet thelbësisht politik dhe kërkon mbikëqyrje njerëzore. “Vëllimi i acquis është i madh, dhe IA mund të jetë e dobishme, por nuk zëvendëson orientimin politik,” tha ajo.
Dixhitalizimi dhe Sfidat e IA-së
Shqipëria po përqafon dixhitalizimin me iniciative si portali e-Albania, i cili ka përpunuar 49 milionë transaksione në pesë vjet, duke kursyer mbi 600 milionë euro për qytetarët dhe diasporën. Platforma përdor një “shërbyes publik virtual” të IA-së për të ndihmuar me dokumente tatimore, certifikata dhe leje. Megjithatë, sulmet kibernetike nga Irani dhe vështirësitë e qytetarëve të moshuar me teknologjinë tregojnë sfida të mëdha.
Jorida Tabaku, anëtare e Partisë Demokratike, paralajmëron se IA mund të jetë një mjet i fuqishëm, por pa një reformë të thellë të sistemit të qeverisjes, ajo mund të shërbejë si “një maskim dixhital për korrupsionin e vjetër”. “Nëse algoritmet programohen nga të njëjtët aktorë që përfitojnë nga tenderët e korruptuar, IA thjesht do të fshehë problemet, jo do t’i zgjidhë,” tha ajo. Tabaku kërkon konsultim publik dhe transparencë për kostot dhe programimin e algoritmeve.
A është Shqipëria Gati për Revolucionin e IA-së?
Gerond Taçi, ekspert vendas i IA-së, vëren se Shqipëria përballet me mungesa në ekspertizë, infrastrukturë dhe financa për të zbatuar plotësisht IA-në. Ai thekson nevojën për një plan të detajuar, ndryshime ligjore dhe një strategji për rimëkëmbjen nga fatkeqësitë kibernetike. “Nuk ka rrugë tjetër përveç përshtatjes, dhe populli shqiptar duhet të jetë gati për këtë tranzicion,” tha Taçi.
Përtej përdorimeve praktike, IA ka bërë edhe bujë argëtuese. Në samitin e Komunitetit Politik Evropian në maj 2025, qeveria shqiptare prezantoi një video me versione virtuale të liderëve evropianë, të krijuara nga IA, duke i shfaqur si fëmijë që flisnin në gjuhët e tyre amtare. Kjo demonstroi potencialin krijues të teknologjisë, por ngriti edhe pyetje për gatishmërinë e vendit për të menaxhuar aplikime më komplekse.
Perspektiva për të Ardhmen
Përpjekjet e Shqipërisë për të integruar IA-në në qeverisje dhe negociatat me BE-në janë një hap inovativ, por sfidat mbeten. Transparenca në programimin e algoritmeve, mbrojtja nga sulmet kibernetike dhe reformimi i sistemit për të parandaluar abuzimet janë thelbësore për suksesin. Nëse Shqipëria arrin të balancojë inovacionin me mbikëqyrjen, mund të shërbejë si model për vendet e tjera aspiruese për anëtarësim në BE. Në të kundërt, rrezikon të krijojë një fasadë dixhitale që fsheh problemet e vjetra të korrupsionit.
