Emma Salisbury
William D. James, Strategjia e Madhe Britanike në Epokën e Hegjemonisë Amerikane (Oxford University Press, 2024)
Në qershor 2025, akademikë dhe oficerë detarë të NATO-s u mblodhën në Kiel, Gjermani, për Simpoziumin Ndërkombëtar të Fuqisë Detare, që përkoi me stërvitjen vjetore të Operacioneve Baltike dhe festivalin detar Kieler Woche. Ndryshe nga vitet e mëparshme, ku SHBA-ja dominoi diskutimet, këtë herë prania amerikane ishte e zbehtë. Disa anije të Marinës Amerikane u tërhoqën për shkak të luftës Izrael-Iran dhe kufizimeve të udhëtimit të Departamentit të Mbrojtjes. Amerikanët e pranishëm shfaqeshin të rezervuar, me biseda të mbushura me humor të zi dhe shqetësim për të ardhmen.
Sesioni hapës trajtoi fuqinë detare evropiane pa SHBA-në, me folës nga Finlanda, Gjermania dhe unë, nga Britania. Perspektiva britanike ishte sfiduese për shkak të marrëdhënies së ngushtë anglo-amerikane dhe historisë komplekse të Mbretërisë së Bashkuar me BE-në pas Brexit-it. Ku duhet të orientohet strategjia e madhe britanike në një botë gjithnjë e më të paqëndrueshme? A po zbehet ndikimi transatlantik i Britanisë? A po zhvendoset qendra e gravitetit strategjik drejt Evropës?
Ndryshimi i Opinionit Publik
Sondazhet e fundit nga Instituti i Politikave në King’s College London (dhjetor 2024) tregojnë një ndryshim të dukshëm: 53% e britanikëve zgjedhin Evropën si aleatin kryesor kundrejt 31% që favorizojnë SHBA-në, një kthesë dramatike krahasuar me 1967-n, kur 53% mbështetnin Amerikën dhe 33% Evropën. Ky ndryshim pasqyron mungesën e besimit te Uashingtoni për të mbrojtur Britaninë nga agresioni rus, një paralelizëm me kërcënimet e Luftës së Ftohtë, por me një qasje të re ndaj aleancave.
Këto realitete strategjike sinjalizojnë nevojën për një rrugë britanike të pavarur nga SHBA-ja. Sipas William D. James, Britania ka pasur më shumë autonomi strategjike sesa zakonisht mendohet, duke sfiduar idenë se strategjia e saj e madhe ka qenë plotësisht e varur nga Amerika.
Çfarë është Strategjia e Madhe Britanike?
Pas Luftës së Dytë Botërore, strategjia e madhe britanike shpesh përshkruhet si e varur nga SHBA-ja, ku hegjemonia amerikane kufizoi agjencinë britanike. Britania u pozicionua si ndërmjetëse mes Uashingtonit dhe Brukselit, duke mbajtur SHBA-në të angazhuar në sigurinë evropiane, siç e përshkroi Lord Hastings Ismay: “të mbajë Bashkimin Sovjetik jashtë, amerikanët brenda dhe gjermanët poshtë”. Inteligjenca e Pesë Syve, parandaluesi bërthamor britanik me raketa amerikane dhe misionet e përbashkëta nga Lindja e Mesme në Ballkan e lidhën Britaninë ngushtë me interesat amerikane.
Megjithatë, James argumenton se Britania ka treguar autonomi strategjike, edhe nën dominimin amerikan. Politikëbërësit britanikë janë angazhuar vazhdimisht në të menduarit strategjik, por cilësia e tij ka qenë e pabarabartë. Çështja nuk është mungesa e strategjisë, por efektiviteti i saj. Tri studime rasti ilustrojnë këtë:
-
Lufta e Dytë Botërore: Strategjia britanike tregoi koherencë dhe efektivitet, me vendime që balanconin kërcënimet, burimet dhe objektivat afatgjatë.
-
Pushtimi i Irakut (2002–2003): Një shembull i dështimit strategjik, ku mbivlerësimi i kërcënimit irakian dhe nënvlerësimi i kostove afatgjata u nxit nga dëshira për të ruajtur marrëdhënien anglo-amerikane, në dëm të interesave kombëtare.
-
Tërheqja nga Lindja e Suezit (1960-t): Një rast i paqartë, ku ideja e tërheqjes për të menaxhuar rënien perandorake ishte e shëndoshë, por zbatimi i dobët dhe i nxituar nxori në pah mungesën e koordinimit operacional.
Këto raste tregojnë se suksesi i strategjisë britanike varet nga koherenca, përafrimi i qëllimeve me mjetet dhe cilësia e zbatimit.
Të Veprosh Pa Amerikën
Në Kiel, theksova se SHBA-ja nën mandatin e dytë të Trump është kthyer drejt izolacionizmit, duke braktisur multilateralizmin për një qasje transaksionale. Retorika e administratës, përfshirë përshkrimin e Britanisë si “vend i rastësishëm” dhe kërcënimet ndaj NATO-s, ka ngritur dyshime për angazhimin amerikan në sigurinë evropiane. Neni 5 i NATO-s, i aktivizuar vetëm pas 11 shtatorit në favor të SHBA-së, është vënë në pikëpyetje nga Trump, duke sfiduar idenë e sigurisë kolektive.
Ky ndryshim shënon largimin më të madh nga konsensusi pasluftës. Edhe pas Trump, dëmi në reputacion dhe pasojat e tërheqjes amerikane nga Evropa do të jenë të vështira për t’u riparuar. Kryeministri Keir Starmer ka shmangur zgjedhjen mes SHBA-së dhe Evropës, duke promovuar lidhje transatlantike dhe bashkëpunim evropian, siç pasqyrohet në Rishikimin Strategjik të Mbrojtjes 2025. Por presioni për një zgjedhje po bëhet strukturor.
Të portretizosh Britaninë si vartëse të SHBA-së është i pasaktë dhe heq përgjegjësinë nga politikëbërësit britanikë. Përafrimi anglo-amerikan bazohej në objektiva të përbashkëta, por këto objektiva po zbehen. Britania duhet të rimendojë strategjinë e saj, duke pyetur nëse duhet të qëndrojë me një Amerikë të paparashikueshme apo të forcojë lidhjet me Evropën, e cila po zhvillon një identitet mbrojtës më koherent.
Mundësi dhe Rreziqe
Tërheqja amerikane krijon vakume pushteti që Rusia dhe Kina mund t’i shfrytëzojnë, por ofron Evropës një shans për të përcaktuar rrugën e saj strategjike. Britania, me aftësi ushtarake të avancuara, rrjet global diplomatik dhe inteligjencë të nivelit të lartë, mund të udhëheqë bashkëpunimin evropian të mbrojtjes. Skeptikët mund të paralajmërojnë se një zhvendosje drejt Evropës mund të dëmtojë “marrëdhënien e veçantë” me SHBA-në, por kjo marrëdhënie është më emocionale sesa strategjike sot. Sondazhet tregojnë se publiku britanik e ndjen këtë, duke favorizuar Evropën për vlera dhe kërcënime të përbashkëta.
Strategjia e madhe kërkon veprim, jo nostalgji. Britania duhet të marrë përgjegjësinë për të ardhmen e saj, duke njohur evolucionin e aleancave. SHBA-ja mbetet partner i rëndësishëm, por jo spiranca e vetme. Evropa ofron një mundësi për bashkëpunim dhe lidership. Siç argumentova në Kiel, dhe siç mbështet libri i James, Britania ka bazën për të formësuar të ardhmen e saj strategjike—pyetja është nëse ka vullnetin për ta bërë këtë.
Emma Salisbury, Ph.D., është bashkëpunëtore e lartë jo-rezidente në Programin e Sigurisë Kombëtare të Institutit të Kërkimeve të Politikës së Jashtme dhe bashkëpunëtore e asociuar në Qendrën e Studimeve Strategjike të Marinës Mbretërore.
