Nga James Borton
Për vite me radhë, Deti i Kinës Jugore është përshkruar si një arenë e tensioneve gjeopolitike, ku Kina dhe Vietnami garojnë për sovranitet përmes ndërtimit të ishujve artificialë dhe fortifikimeve ushtarake. Por Vietnami po ndryshon strategjinë e tij, duke u zhvendosur nga militarizimi drejt një narrative të re të ruajtjes së mjedisit dhe qëndrueshmërisë. Me njoftimin për zgjerimin e zonave të mbrojtura detare (ZMD) në Detin Lindor – siç e quan Hanoi Detin e Kinës Jugore – Vietnami po përpiqet të fitojë legjitimitet global si një kujdestar i biodiversitetit, duke riformuluar rolin e tij në një nga rajonet më të kontestuara të botës.
Një Qasje e Re për një Konflikt të Vjetër
Për dekada, narrativa e Detit të Kinës Jugore është dominuar nga imazhet e dragave, posteve ushtarake dhe kërcënimeve për konflikt. Kina ka tërhequr vëmendjen globale me ndërtimin e ishujve artificialë, ndërsa Vietnami, në një shkallë më të vogël, ka ndjekur një strategji të ngjashme për të forcuar pretendimet e tij territoriale. Por tani, Hanoi po ndryshon fokusin, duke u pozicionuar si një aktor përgjegjës që promovon ruajtjen e ekosistemeve detare dhe peshkimit të cenueshëm.
Në prill 2025, Vietnami njoftoi planet për të zgjeruar sistemin e tij të ZMD-ve, duke përfshirë 27 “parqe blu” që mbulojnë 442,230 hektarë, si pjesë e Strategjisë Detare deri në vitin 2030. Kjo iniciativë synon të mbrojë 6% të zonave detare të Vietnamit, duke u përputhur me angazhimet ndërkombëtare të Konventës së OKB-së për Diversitetin Biologjik dhe objektivat e qëndrueshmërisë të Marrëveshjes së Parisit. Ky ndryshim nga fuqia e fortë ushtarake drejt fuqisë së butë ekologjike është një lëvizje e zgjuar për të përmirësuar imazhin global të Vietnamit dhe për të forcuar ndikimin e tij rajonal.
Pse Ruajtja e Mjedisit?
Ndryshimi strategjik i Vietnamit nuk është rastësi. Taktikat ushtarake në Detin e Kinës Jugore kanë sjellë kosto diplomatike, veçanërisht për Kinën, e cila është kritikuar ashpër për dëmet mjedisore nga ndërtimi i ishujve. Vietnami, ndonëse ka kryer aktivitete të ngjashme në shkallë më të vogël, ka shmangur të njëjtin nivel kritike. Me adoptimin e një axhende të gjelbër, Hanoi synon të dallojë veten si një shtet që vepron në përputhje me normat globale mjedisore, duke fituar mbështetje nga partnerët perëndimorë dhe komuniteti ndërkombëtar.
ZMD-të shërbejnë si një mjet i dyfishtë: ato sinjalizojnë angazhimin për mbrojtjen e biodiversitetit, duke kufizuar aktivitete si peshkimi i tepërt dhe shpimi për naftë, ndërsa forcojnë pretendimet territoriale të Vietnamit përmes zgjerimit të kontrollit rregullator mbi ujërat e kontestuara. Kjo qasje i ngjan taktikave të Kinës, e cila ka krijuar “rezerva detare” rreth ishujve të saj artificialë, por Vietnami e zbaton me më shumë transparencë dhe fokus në legjitimitetin ndërkombëtar.
Gjeopolitika dhe Ekologjia: Një Ekuilibër i Vështirë
Deti i Kinës Jugore është një nga rajonet më biodiverse, por edhe më të kërcënuara të planetit, i goditur nga peshkimi i tepërt, zbardhja e koraleve dhe ndotja. Në të njëjtën kohë, ky det mbetet një pikë qendrore e tensioneve gjeopolitike për shkak të pretendimeve territoriale, burimeve energjetike dhe rrugëve tregtare. Vietnami po përpiqet të adresojë këto sfida duke integruar ruajtjen mjedisore me strategjinë e sigurisë.
Përmes ZMD-ve, Hanoi mund të rrisë praninë e saj detare – përfshirë patrullat e rojes bregdetare dhe sistemet e mbikëqyrjes – pa u akuzuar për militarizim. Kjo i lejon Vietnamit të forcojë kontrollin në ujërat e diskutueshme nën maskën e administrimit mjedisor. Siç thekson Dr. Vu Hai Dang, studiues i ligjit detar, “Vietnami po ecën në një vijë të hollë, duke balancuar pohimin e sovranitetit me një narrativë të pranueshme ndërkombëtare të qëndrueshmërisë.”
Ndikimi në ASEAN dhe Optika Globale
Ky ndryshim strategjik mund të ketë pasoja të gjera për Azinë Juglindore. Brenda ASEAN-it, ku mungesa e konsensusit për Detin e Kinës Jugore ka penguar bashkëpunimin, axhenda e gjelbër e Vietnamit ofron një platformë të përbashkët për dialog. Duke promovuar ruajtjen, Vietnami i bën presion fqinjëve të ndjekin shembullin, duke forcuar rolin e tij në formësimin e normave rajonale. Në të njëjtën kohë, ky imazh i përgjegjshëm ndihmon Hanoin të tërheqë mbështetjen e partnerëve perëndimorë, të cilët kërkojnë liderë klimatikë në Jugun Global.
Krahasuar me Kinën, e cila përballet me kritika për dëmet mjedisore, Vietnami projekton një kontrast si një fuqi më e vogël, por më përgjegjëse. Kjo optikë ka rëndësi në një rajon ku perceptimi publik dhe mbështetja ndërkombëtare mund të ndikojnë në ekuilibrin e fuqisë.
Sfidat dhe Scepticizmi
Megjithatë, kjo strategji nuk është pa sfida. Vietnami varet ekonomikisht nga peshkimi, energjia në det të hapur dhe tregtia detare, çka mund të konfliktojë me qëllimet e ruajtjes. Peshkimi i paligjshëm, i paraportuar dhe i parregulluar (IUU) mbetet një problem i madh, dhe zbatimi i ZMD-ve në det është i vështirë. Kritikët paralajmërojnë se këto zona mund të mbeten “parqe letre” – të dobishme për diplomaci, por të pamjaftueshme për mbrojtjen reale të mjedisit.
Për më tepër, vendosja e ZMD-ve në ujërat e diskutueshme mund të provokojë tensione me Kinën, e cila mund t’i shohë si veprime të njëanshme të maskuara si ambientalizëm. Kjo mund të çojë në mosmarrëveshje të reja ligjore dhe gjeopolitike.
Një Kapitull i Ri për Detin e Kinës Jugore
Pavarësisht nëse është një lëvizje e sinqertë ekologjike apo një strategji e zgjuar gjeopolitike, iniciativa e Vietnamit sinjalizon një evolucion në konkurrencën detare. Në vend të forcës dhe fortifikimeve, Hanoi po shfrytëzon normat globale të klimës për të avancuar interesat kombëtare. Kjo qasje riformulon fushëbetejën, duke e zhvendosur nga garat ushtarake në planet e qëndrueshmërisë dhe nga gjykatat e sovranitetit në gjykatën e opinionit global.
Loja e Vietnamit është delikate, por strategjike: të fitojë legjitimitet përmes ekologjisë, jo vetëm përmes sovranitetit. Nëse kjo do të ulë tensionet apo do të hapë fronte të reja konflikti, mbetet për t’u parë. Megjithatë, një gjë është e sigurt: Deti i Kinës Jugore po hyn në një kapitull të ri, ku boja e gjelbër mund të përcaktojë rrjedhën e historisë.
Burimi: James Borton, bashkëpunëtor i lartë jo-rezident në Institutin e Politikës së Jashtme të SAIS, Johns Hopkins, dhe autor i librit Korrja e Valëve: Si Parket Blu Shape Policy, Politics, and Peacebuilding in the South China Sea. Pikëpamjet e shprehura janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht ato të
