Nuk po halucinoni: biseda për “flluskën e IA-së” është kudo. Nga Google Trends tek gazetat kryesore, nga konferencat e ekspertëve tek koktej-partitë e Uashingtonit, po rritet bindja se inteligjenca artificiale do të përballet së shpejti me një korrigjim të dhimbshëm tregu.
Pavarësisht nëse ky korrigjim do të jetë një “bubble burst” klasik apo një “kurbë J” e thellë, pyetja vendimtare nuk është ekonomike, por gjeopolitike: a do ta shfrytëzojë Kina një krizë të tillë për të detyruar SHBA-në të bëjë lëshime të pariparueshme teknologjike dhe për Tajvanin?
Tri kampet e debatit për IA-në
Për të kuptuar se si mund të zhvillohet skenari, është e dobishme të ndajmë mendimin aktual në tri shkolla:
- Sprinterët – optimistët ekstremë** Besojnë se rritja e IA-së është ende në fazën eksponenciale dhe tregu aktualisht nënvlerëson aksionet. Por edhe ata po bëhen më të kujdesshëm: Sam Altman është tërhequr nga parashikimet për AGI-në e afërt, ndërsa disa drejtues të tjerë teknologjikë po ulin tonet.
- Skeptikët – momenti i të cilëve po vjen Gary Marcus, MIT, mediat kryesore dhe tregu i obligacioneve po tregojnë shifra tronditëse: OpenAI ka premtuar 1.4 trilionë dollarë shpenzime, por ka vetëm 13–20 miliardë të ardhura vjetore; 95 % e kompanive nuk kanë asnjë ROI të matshëm nga projektet gjeneruese të IA-së.
- Maratonistët – qëndrimi më realist Pranojnë mundësinë (madje probabilitetin) e një korrigjimi të dhimbshëm afatshkurtër, por besojnë se IA do të japë përfitime të mëdha afatgjata. Ata sjellin si provë rënien 280-herë të kostos së inferencës midis 2022–2024 dhe studimet e Fed-it të Shën Luisit për rritje reale të produktivitetit.
Jason Furman (ish-kryetar i Këshillit Ekonomik të Obamës) e quan më mirë një “kurbë J”: produktiviteti bie fillimisht, por pastaj rritet ndjeshëm. Problemi është nëse pjerrësia e rënies fillestare bëhet shumë e thellë.
Rreziku i vërtetë: presioni për lëshime ndaj Pekinit
Edhe nëse IA mbetet teknologji transformuese afatgjatë, një korrigjim i thellë do të sjellë:
- rritje të papunësisë në SHBA
- rënie të mprehtë të fitimeve të gjigantëve të çipave
- presion masiv nga Wall Street dhe Silicon Valley për “marrëveshje të mëdha” me Kinën
Në atë moment, Kina do të kërkojë:
- lehtësimin ose heqjen e kontrolleve të eksportit të çipave të avancuar
- garanci neutraliteti amerikan në rast konflikti për Tajvanin
Webster paralajmëron se shitja e çipave “vetëm për inferencë” (H20, H200, MI308) nuk është e padëmshme: ata mund të ripërdoren lehtësisht për trajnim, sidomos për aplikacione ushtarake (drone, robotë, anije pa pilot). H200 ka 9 herë më shumë performancë sesa kufiri aktual i kontrollit të eksportit.
Pekini nuk do të bëhet kurrë i varur nga teknologjia amerikane – historiku i tij në automobila, bateri, panele diellore dhe minerale kritike e tregon qartë: merr teknologjinë, ul kostot me shkallë, pastaj i nxjerr jashtë loje konkurrentët e huaj.
Tajvani – rreziku i kthimit në “çip negociues”
Nëse çipat bëhen të bollshëm dhe çmimi bie 70–80 %, vlera perceivuar strategjike e Tajvanit për publikun dhe një pjesë të politikanëve amerikanë zvogëlohet ndjeshëm. Në një administratë transaksionale, fraza “pse të vdesim për një ishull që prodhon çipa që tani i blejmë më lirë nga Samsung apo Intel?” mund të bëhet realitet.
Një korrigjim i thellë do të godasë rëndë edhe ekonominë tajvaneze (13–15 % e PBB-së dhe 3 % e fuqisë punëtore lidhen drejtpërdrejt me gjysmëpërçuesit).
Çfarë duhet bërë TANI – para se të vijë kriza
Webster propozon katër masa urgjente dypartiake:
- Miratimi i National Artificial Intelligence Chip Access and Innovation Assurance Act – për të garantuar prioritet për kompanitë amerikane në çipat më të avancuar.
- Krijimi i një kufiri statutore (statutory floor) për kontrollet e eksportit të çipave drejt Kinës – çdo lehtësim i madh të kërkojë votë të qartë në Kongres.
- Zgjerim masiv i buxhetit dhe stafit të Bureau of Industry and Security (BIS).
- Përforcim institucional i mbështetjes për Tajvanin (përfshirë anëtarësim masiv në Caucus-et pro-Tajvan në Senat dhe Dhomë).
Përfundim
Edhe nëse IA kalon një “dimër” të shkurtër ekonomik, SHBA-ja nuk ka luksin të bëjë lëshime strategjike. Historia (1972, 1999–2001) tregon se në kriza të mëdha financiare Uashingtoni ka bërë kompromise të mëdha me Pekinin. Këtë herë çmimi do të ishte epërsia teknologjike globale dhe siguria e Indo-Paqësorit për dekada.
Momenti për të lidhur duart e administratave të ardhshme është TANI, para se presioni i krizës të bëhet i padurueshëm.
Burimi origjinal: Joseph Webster, “Thinking About Thinking About an AI Market Correction”, Atlantic Council, Global Energy Center & Indo-Pacific Security Initiative, 2025. (Opinioni është personal i autorit).
