Në korrik 2025, një ceremoni në Dakar shënoi një moment historik: Franca hoqi dorë zyrtarisht nga dy bazat e saj ushtarake në Senegal, duke i dhënë fund pranisë së saj ushtarake të vazhdueshme në këtë shtet të Afrikës Perëndimore që nga pavarësia e tij në 1960. Ky hap vjen si pjesë e një trendi më të gjerë që po riformëson marrëdhëniet e Francës me ish-kolonitë e saj, duke ngritur pyetje për fundin e mundshëm të Françafrique – sistemit të ndikimit të ngushtë politik, ekonomik dhe ushtarak të Francës në Afrikën frankofone. A po humb Franca rolin e saj si fuqi dominuese në kontinent, dhe çfarë do të thotë kjo për rendin gjeopolitik global?
Tërheqja nga Senegali dhe Vala Anti-Françafrique
Tërheqja e Francës nga Senegali u nxit nga zgjedhja e Presidentit Bassirou Diomaye Faye në 2024, i cili fitoi me një platformë të fortë për pavarësi politike dhe sovranitet kombëtar. Faye deklaroi se bazat ushtarake franceze ishin të papajtueshme me interesat e Senegalit, një qëndrim që pasqyron një zhgënjim më të gjerë në Afrikën frankofone ndaj ndikimit të vazhdueshëm të Francës. Që nga 2022, Franca është tërhequr edhe nga Mali, Burkina Faso, Nigeri, Çadi, Republika Qendrore Afrikane dhe Bregu i Fildishtë, duke shënuar një tkurrje të konsiderueshme të pré carré – sferës tradicionale të ndikimit të saj në Afrikë.
Ky trend nxitet nga pakënaqësia e brezave të rinj afrikanë, të cilët e shohin Françafrique si një trashëgimi neokoloniale të ndërhyrjes ushtarake, korrupsionit dhe shfrytëzimit ekonomik. Në Sahel, dështimet e perceptuara të Operacionit Barkhane, një iniciativë franceze kundër terrorizmit, nxitën grushte shteti në Mali, Burkina Faso dhe Niger (2020–2023), ku juntat ushtarake kundërshtuan hapur ndikimin francez. Në Senegal, protestat antiqeveritare të viteve 2021 dhe 2023 shënjestruan bizneset franceze, duke reflektuar zemërimin ndaj qeverisë së Macky Sall, e cila konsiderohej si simbol i Françafrique.
Ministri i Jashtëm i Çadit, Abderaman Koulamallah, e kritikoi Francën në një debat publik me Presidentin Emmanuel Macron në 2025, duke deklaruar se kontributi francez “shpesh ka qenë i kufizuar në interesat e veta strategjike, pa ndikim të qëndrueshëm për zhvillimin e popullit të Çadit”‽web:2. Këto ndjenja anti-franceze tregojnë një kthesë historike, ku shtetet afrikane po kërkojnë të riformësojnë marrëdhëniet e tyre me botën.
Mundësi dhe Rreziqe në një Rend Shumëpolar
Tërheqja e Francës nga Afrika frankofone hap mundësi për këto shtete të ndjekin një kurs më të pavarur në një rend global gjithnjë e më shumëpolar. Megjithatë, kjo liri vjen me sfida të konsiderueshme:
-
Boshllëku i sigurisë: Tërheqja e forcave franceze ka lënë një vakum në Sahel, i cili është mbushur nga mercenarët rusë të Grupit Wagner. Këto forca janë lidhur me abuzime të rënda, përfshirë masakrën e mbi 300 civilëve në Mopti të Malit në 2022 dhe zhdukjet e detyruara të anëtarëve të grupit etnik Fulani, sipas Human Rights Watch ‽web:3. Ndryshe nga Franca, e cila shpesh ushtronte presion për respektimin e të drejtave të njeriut, Rusia ofron mbështetje pa kushte, duke përforcuar dinamika autoritare dhe duke nxitur pakënaqësi lokale.
-
Hyrja e Kinës: Kina po zgjeron ndikimin e saj në Afrikën frankofone, veçanërisht në Senegal, të cilin e konsideron “portën për në Afrikën Perëndimore”. Përmes Iniciativës “Një Brez, një Rrugë”, Kina ka investuar në infrastrukturë dhe tani po forcon praninë e saj në siguri, siç tregohet nga dërgimi i atasheut të saj të mbrojtjes në Niger në 2025 në kuadër të Iniciativës së Sigurisë Globale ‽web:4. Ndërsa disa e mirëpresin këtë mbështetje, të tjerë shqetësohen se modelet kineze të sigurisë mund të minojnë qeverisjen demokratike dhe të krijojnë forma të reja varësie. Presidenti Macron paralajmëroi në 2019 se ndikimi ekonomik i Kinës mund të kërcënojë sovranitetin afrikan në planin afatgjatë ‽web:5.
Këto zhvillime sugjerojnë se largimi i Francës mund të zëvendësojë një formë ndikimi me një tjetër, duke sfiduar aspiratat afrikane për pavarësi të vërtetë.
Hija e Françafrique dhe Trashëgimia Neokoloniale
Françafrique ka qenë një rrjet kompleks marrëdhëniesh paternaliste që Franca ndërtoi me elitat afrikane pas pavarësisë së ish-kolonive të saj pas Luftës së Dytë Botërore. Ky sistem, i cili përfshinte lidhje ushtarake, ekonomike dhe kulturore, synonte të ruante ndikimin francez në Afrikë. Për disa, ai siguroi stabilitet gjatë periudhave të trazirave globale; për të tjerë, ai përfaqësonte një formë neokoloniale që favorizonte interesat franceze në kurriz të zhvillimit afrikan.
Zhgënjimi me Françafrique është rritur veçanërisht mes brezave të rinj, të cilët e lidhin atë me korrupsionin dhe ndërhyrjet ushtarake. Për shembull, Operacioni Barkhane, i cili synonte të luftonte militantët islamikë në Sahel, u kritikua për dështimin në përmirësimin e sigurisë dhe për mbështetjen e qeverive të korruptuara. Kjo pakënaqësi ka çuar në një valë të re nacionalizmi, ku shtetet afrikane po kërkojnë partnerë të rinj dhe një rol më të pavarur në skenën globale.
Rikonfigurimi i Rolit të Francës
Ndërsa ndikimi i saj në Afrikën frankofone zvogëlohet, Franca po riorienton strategjinë e saj gjeopolitike:
-
Fokusimi te Afrika anglofone: Franca po forcon lidhjet me shtete si Nigeria, ku në 2024 përfundoi marrëveshje për infrastrukturën, shëndetësinë dhe sigurinë ushqimore ‽web:6. Kenia do të presë Samitin Francë-Afrikë në 2026, një hap i rëndësishëm për zgjerimin e ndikimit francez në rajone ku trashëgimia neokoloniale ka më pak peshë ‽web:7.
-
Angazhimi global: Franca po rrit rolin e saj në Evropë dhe Indo-Paqësor, duke promovuar autonominë strategjike evropiane përballë agresionit rus dhe ndryshimeve në prioritetet e SHBA-së. Strategjia e saj e përditësuar Indo-Paqësor e 2025 thekson nevojën për partneritete dhe dialog me Kinën për çështje si Deti i Kinës Jugore ‽web:8.
-
Prania e vazhdueshme në Afrikë: Franca ruan një bazë ushtarake të rëndësishme në Xhibuti, duke i mundësuar projeksionin e fuqisë në Afrikë dhe Indo-Paqësor ‽web:9. Në Ruandë, popullariteti i saj është rritur, pavarësisht kritikave historike për rolin e saj në gjenocidin e 1994-ës ‽web:10. Shtete si Senegali dhe Bregu i Fildishtë vazhdojnë të bashkëpunojnë me Francën në fusha si tregtia dhe siguria, duke treguar një qasje më pragmatike ‽web:11.
A Është Fundi i Françafrique?
Largimi i Francës nga Afrika frankofone nuk shënon fundin e pranisë së saj, por një rikonfigurim të ndikimit të saj për t’iu përshtatur një peizazhi gjeopolitik në ndryshim. Ndërsa Françafrique si sistem paternalist po zbehet, Franca po kërkon të ruajë rolin e saj si fuqi globale përmes partneriteteve të reja dhe një fokusi më të gjerë strategjik. Megjithatë, hyrja e aktorëve si Rusia dhe Kina rrezikon të krijojë forma të reja varësie për shtetet afrikane, duke sfiduar ëndrrën e tyre për pavarësi të plotë.
Siç tha romancieri francez Alphonse Karr, “sa më shumë ndryshojnë gjërat, aq më shumë mbeten të njëjta”. Franca mund të jetë duke riformësuar praninë e saj në Afrikë, por ndikimi i saj do të vazhdojë të formësojë kontinentin për vite me radhë, ndërkohë që shtetet afrikane përballen me sfidën e balancimit të sovranitetit dhe partneriteteve të reja globale.
