Arti, sipas Oscar Wilde, nuk lind nga nevoja për të imituar jetën, por nga dëshira për ta tejkaluar atë. Ai nis si një zbukurim abstrakt, një përpjekje e pastër imagjinative që gjen kënaqësi jo në të vërtetën, por në iluzionin estetik — në atë që është e pavërtetë, e pamundur, e padukshme. Ky është çasti më i lartë i artit, momenti kur imagjinata çlirohet nga barra e fakteve dhe gjen strehë në botën e formave të shpikura.
Por më pas ndodh një kthesë e çuditshme: jeta, e mahnitur nga shkëlqimi i kësaj shpikjeje të re, fillon të afrohet me artin. Ajo kërkon të bëhet pjesë e tij, të përfshihet në rrethin e magjisë dhe të sharmit që ai rrezaton. Kështu arti, që në fillim ishte thjesht një ëndërr, fillon të marrë frymë përmes realitetit. Ai e përthith jetën, e përdor si materie të papërpunuar dhe e rimodelon në forma të reja — më të bukura, më të larta, më të pastra.
Në këtë fazë, arti është i pamëshirshëm ndaj së vërtetës. Ai nuk pyet për fakte, nuk ndalet në përshkrime, nuk i bindet përvojës. Arti shpik, imagjinon, riformëson, krijon. Midis tij dhe realitetit qëndron barriera e shenjtë e stil-it — ajo sipërfaqe e përsosur që i jep artit pavarësinë e tij. Për Wilde-in, stili është mënyra me të cilën shpirti i artistit mbrohet nga përditshmëria; është velloja që fsheh plagët e botës nën një dritë të artë.
Por kur ndodh që jeta të marrë epërsinë dhe të kërkojë ta përdorë artin për nevojat e veta — për propagandë, moral apo qëllime praktike — atëherë ndodh rrënimi i madh. Arti humb lirinë e tij, zbret nga froni i imagjinatës dhe bëhet shërbëtor i botës së fakteve. Kjo, sipas Wilde-it, është sëmundja e kohës moderne: jeta që e imponon veten mbi artin, në vend që arti ta fisnikërojë jetën.
Në epokën tonë, ku arti shpesh është kthyer në produkt, paralajmërimi i Wilde-it tingëllon më aktual se kurrë. Ajo që ai e quante “rrënim të artit” dikur, sot shfaqet në formën e tregut, të klikimeve, të algoritmeve dhe të mekanizmave që matin vlerën e një vepre me shifra e jo me dridhje shpirtërore.
Në një kohë ku çdo gjë kërkohet të ketë “funksion”, arti shpesh humb funksionin e vetëm që ka: të mos ketë asnjë funksion, përveç se të jetë i bukur dhe i lirë. Jetojmë në një botë ku imazhi ka zëvendësuar idenë, zhurma ka zëvendësuar heshtjen, dhe shikimi i shpejtë ka zëvendësuar soditjen e thellë. Në këtë terren të rrëshqitshëm, arti rrezikon të humbasë substancën e vet, nëse nuk gjen guximin të rifitojë papërshtatshmërinë e tij përballë realitetit të sheshtë dhe asgjësues.
Sepse arti nuk duhet të përputhet me botën — ai duhet ta kundërshtojë, ta provokojë, ta ndriçojë, ta çlirojë.
Wilde besonte se jeta imiton artin shumë më tepër sesa arti imiton jetën. Dhe nëse sot arti shpesh duket si pasqyrë e realitetit të përditshëm, ndoshta kjo ndodh sepse kemi harruar ta shohim atë siç e shihte ai: si një akt të pastër krijimi, si një kremtim të shpirtit që shpik bukurinë, jo që e përshkruan atë.
Së fundi, arti nuk është as luks dhe as arratisje; ai është forma më e lartë e ekzistencës njerëzore. Sepse në art, njeriu pushon së qeni qenie praktike dhe bëhet qenie krijuese, e frymëzuar nga e përjetshmja dhe e mëkuar nga hyjnorja. Arti nuk na jep përgjigje — ai na mëson të pyesim bukur. Dhe pikërisht aty, në pyetjen e bukur, në ëndrrën e gdhendur me stil, jeta kthehet në art dhe arti bëhet forma më e lartë e ekzistencës: e stolisur nga e bukura dhe e fisnikëruar nga mendimi.
