Nga Victoria Jones
Projekti i digës Yarlung Zangbo shënon një pikë kthese në rolin e Kinës si një hidro-hegjemon, i aftë të manipulojë rrjedhat e ujit përtej kufijve ndërkombëtarë për të siguruar avantazhe strategjike. Edhe pse Pekini e paraqet iniciativën si një hap drejt tranzicionit të energjisë së rinovueshme dhe zhvillimit të Tibetit, vendndodhja, shkalla dhe koha e projektit zbulojnë motive gjeopolitike të llogaritura që shkojnë përtej konsideratave të thjeshta të sigurisë energjetike.
Një Manovër Gjeopolitike për Kontrollin e Ujit
Inaugurimi zyrtar i projektit të hidroenergjisë Yarlung Zangbo nga Kryeministri Li Qiang përfaqëson një lëvizje të koordinuar gjeopolitike që e shndërron ujin në një armë strategjike në Azinë Jugore. Me një kapacitet të parashikuar prej 70 gigavatësh, ky projekt do të tejkalojë Digën e Tre Grykave dhe shënon përpjekjen më ambicioze të Kinës për të konsoliduar kontrollin mbi komunitetet e Rrafshnaltës Tibetiane dhe burimet e saj të mëdha ujore. Projekti vjen në një kohë tensionesh të larta rajonale, duke theksuar synimet e Pekinit për të dominuar dinamikat e ujit në rajon.
Shtrirja e projektit tregon gatishmërinë e Kinës për të ndërmarrë ndërhyrje masive gjeologjike. Inxhinierët planifikojnë të gërmojnë kalime 20-kilometërshe nën masivin Namcha Barwa për të ridrejtuar rrjedhat e lumenjve përmes pesë impianteve gjeneruese. Kjo vepër, e përshkruar nga Xinhua si “drejtuese”, është një nga projektet më ambicioze të inxhinierisë malore në histori. Me një kosto të vlerësuar prej 1.2 trilion juanësh (167 miliardë dollarë), projekti pasqyron angazhimin e palëkundur të Pekinit, pavarësisht sfidave logjistike për transportimin e materialeve dhe punëtorëve në një zonë kaq të izoluar.
Motivet Strategjike të Kinës
Motivimet e Kinës për digën Yarlung Zangbo përfshijnë dimensione të shumta strategjike. Një shtysë kryesore rrjedh nga politika “xidiandongsong” e Presidentit Xi Jinping – “dërgimi i energjisë perëndimore drejt lindjes” – që synon shfrytëzimin e potencialit hidroenergjetik të Tibetit për të furnizuar metropolet e zhurmshme lindore të Kinës. Tibeti përbën rreth një të tretën e kapacitetit hidroelektrik të Kinës, duke e bërë atë një element kyç në tranzicionin e gjelbër të vendit. Projekti pritet të prodhojë energji të pastër të barabartë me konsumin vjetor të Mbretërisë së Bashkuar, duke e pozicionuar si një gur themeli të ambicieve të energjisë së rinovueshme të Pekinit.
Tregjet financiare reaguan me entuziazëm ndaj njoftimit të digës, me fitime të ndjeshme në sektorët e ndërtimit dhe energjisë. Firma si Dongfang Electric, Sieyuan Electric, Pinggao Group dhe XJ Electric pritet të përfitojnë ndjeshëm nga kontratat, ndërsa industria e ndërtimit parashikon një rritje të kërkesës për beton dhe eksplozivë industrialë. Parashikimet ekonomike sugjerojnë se iniciativa mund të nxisë rritjen e PBB-së së Kinës me 0.1 pikë përqindjeje gjatë fazës së parë të ndërtimit.
Paqësimi përmes Zhvillimit në Tibet
Përtej arsyeve ekonomike, projekti mbart llogaritje më të thella strategjike. Formimi i Grupit China Yajiang, një korporatë shtetërore për të menaxhuar iniciativën, pasqyron njohjen e Partisë Komuniste Kineze (PKK) për implikimet e sigurisë kombëtare të digës. Zëvendëskryeministri Zhang Guoqing theksoi se krijimi i kompanisë përfaqëson “një qasje gjithëpërfshirëse ndaj sigurisë kombëtare dhe energjetike”. Projekti ankoron zhvillimin industrial dhe infrastrukturor në Tibet, duke forcuar kontrollin e PKK-së mbi këtë rajon të ndjeshëm politikisht dhe ndërlikon mosmarrëveshjet territoriale me Indinë.
Që nga viti 2000, Kina ka autorizuar ose ndërtuar 193 instalime hidroelektrike në Tibet, me rreth 80 përqind të tyre të klasifikuara si projekte të mëdha. Nëse realizohen, këto zhvillime mund të zhvendosin mbi 1.2 milion banorë dhe të shkatërrojnë vende të shenjta. Kjo fushatë infrastrukturor përkon me operacione minerare për litium, bakër, ar dhe minerale të rralla, duke krijuar një kornizë për nxjerrjen e burimeve që i shërben interesave strategjike të Kinës.
Kostoja njerëzore për komunitetet tibetiane ka qenë e rëndë. Mijëra banorë janë zhvendosur me forcë për t’i hapur rrugë infrastrukturës dhe minierave, ndërsa tokat kullosore janë përmbytur ose dëmtuar, duke shkatërruar mjetet e jetesës. Vendet e shenjta janë bërë të paarritshme, duke përshpejtuar shkatërrimin e identitetit kulturor tibetian. Shtypja e protestave kundër Digës Kamtok në 2024, me qindra arrestime, ilustron vendosmërinë e Pekinit për të shtypur kundërshtimin lokal dhe për të avancuar axhendën e saj.
Sfidat për Vendet e Rrjedhës së Poshtme
Koha e njoftimit të digës, pas pezullimit të Traktatit të Ujit të Indusit nga India për shkak të një sulmi terrorist në Jammu dhe Kashmir, nxjerr në pah implikimet rajonale. Vendimi i Kinës për të vazhduar pasqyron një kuptim të thellë të diplomacisë ujore, ku lumenjtë ndërkufitarë po shndërrohen në mjete të shtet-bërjes. Kontrolli i Kinës mbi burimet e rrjedhës së sipërme i jep asaj një ndikim të madh mbi vendet e rrjedhës së poshtme, veçanërisht rivalët gjeopolitikë si India dhe Bangladeshi.
E vendosur vetëm 30 kilometra nga kufiri i kontestuar me Indinë, diga ndodhet në një pikë strategjike ku Yarlung Zangbo përkulet rreth malit Namcha Barwa, duke krijuar kushte ideale për energji hidroelektrike, por edhe kontroll të paparë mbi rrjedhat e ujit. Yarlung Zangbo shndërrohet në Brahmaputra në Indi, ku mbështet 130 milionë banorë dhe gjashtë milionë hektarë tokë bujqësore në Assam dhe Arunachal Pradesh. Në Bangladesh, lumi siguron 55 përqind të nevojave për ujitje dhe mbështet dy milionë peshkatarë.
Studimet akademike paralajmërojnë për rreziqet mjedisore të digave në zona sizmikisht të paqëndrueshme si Himalajet. Hulumtimet e 2023 treguan se digat e mëdha prishin modelet e sedimenteve, duke shkaktuar erozion të shtratit të lumit dhe rënie të popullatave të peshqve. Aktiviteti sizmik i rajonit, si tërmeti Assam-Tibet i vitit 1950 me magnitudë 8.6, ngre shqetësime serioze për sigurinë dhe qëndrueshmërinë e projektit.
Një Politikë e Re Ujore Rajonale
Vendimi i Kinës për të avancuar me digën, pavarësisht këtyre rreziqeve, pasqyron një ndryshim në diplomacinë ujore të Azisë Jugore drejt strategjive më armiqësore. Koha, pas pezullimit të Traktatit të Indusit, sinjalizon synimin e Pekinit për të kontrolluar rrjedhat ndërkufitare në mënyrë proaktive. Me përfundimin e planifikuar për vitet 2030, Kina mund të përshpejtojë ndërtimin për të forcuar pozicionin e saj strategjik.
Përgjigjja e Indisë me Projektin Shumëqëllimor të Sipërm Siang tregon njohjen e nevojës për masa mbrojtëse, por kufizimet demokratike, si kundërshtimi mjedisor dhe rezistenca lokale, pengojnë përparimin. Diga 11,000 megavat e Indisë, edhe pse e rëndësishme, nuk mund të kundërshtojë plotësisht avantazhet e Kinës në rrjedhën e sipërme. Kjo asimetri nxjerr në pah sfidat e Indisë për të balancuar ndikimin kinez.
Përtej Azisë Jugore, precedenti i digës Yarlung Zangbo mund të ndikojë në rajone si Azia Juglindore, ku Kina kontrollon lumin Mekong. Digat e saj në Mekong kanë përkeqësuar thatësirat në Tajlandë, Vietnam dhe Kamboxhia, duke dëmtuar ekosistemet dhe shkaktuar erozion. Ky model sugjeron sfida të ngjashme për Indinë dhe Bangladeshin, ku kontrolli i Kinës mbi ujin mund të destabilizojë rajonin.
Një Sfidë për Rendin Ndërkombëtar
Diga Yarlung Zangbo është më shumë se një projekt infrastrukturor apo një mosmarrëveshje dypalëshe mes Kinës dhe Indisë; ajo përfaqëson një sfidë për rendin ndërkombëtar që rregullon burimet e përbashkëta. Gatishmëria e Pekinit për të injoruar kundërshtimet sinjalizon një refuzim të kufizimeve shumëpalëshe. Ndërsa mungesa e ujit përkeqësohet globalisht, modeli hidro-hegjemonik i Kinës mund të nxisë konflikte të ardhshme mbi burimin më të çmuar të njerëzimit.
