Qeveria shqiptare po hedh një hap të pazakontë në rrugën drejt Bashkimit Evropian: ka prezantuar një ministre virtuale të inteligjencës artificiale, të quajtur “Diella”, e krijuar për të ndihmuar në luftën kundër korrupsionit dhe dixhitalizimin e administratës publike. Iniciativa e kryeministrit Edi Rama ka tërhequr vëmendje ndërkombëtare për guximin e saj, por edhe shqetësime nga ekspertët mbi sigurinë, legjitimitetin dhe sovranitetin dixhital të vendit.
Diella — që në shqip do të thotë “diell” — është një avatar i bazuar në inteligjencë artificiale, i cili do të mbikëqyrë prokurimet publike dhe do të ndihmojë në identifikimin e parregullsive që lidhen me korrupsionin. Rama beson se përdorimi i IA-së do ta bëjë Shqipërinë një vend “ku tenderët publikë janë 100% të lirë nga korrupsioni”, duke përshpejtuar integrimin në BE.
Kryeministri deklaroi se Diella do të operojë me mbikëqyrje njerëzore, ndërsa qëllimi i saj është të modernizojë administratën dhe t’i japë fund praktikave burokratike të vonuara. Projekti është pjesë e një strategjie më të gjerë për dixhitalizimin e shtetit dhe transparencën në qeverisje.
Eksperti i Ballkanit në King’s College London, Andi Hoxhaj, e përshkroi nismën si “një mesazh të fortë se Shqipëria po e merr seriozisht luftën kundër korrupsionit” dhe “po guxon të provojë metoda të reja atje ku të vjetrat dështuan”.
Megjithatë, analistët evropianë kanë ngritur pikëpyetje për sigurinë dhe legjitimitetin e projektit. Clotilde Bômont nga Instituti i Bashkimit Evropian për Studime të Sigurisë paralajmëroi se algoritmet “kanë gjithmonë paragjykime” dhe se varësia nga platformat e huaja si OpenAI dhe Microsoft Azure mund të krijojë rreziqe për sovranitetin dixhital të Shqipërisë.
Ajo pyeti nëse një sistem i bazuar në teknologji amerikane mund t’i nënshtrohet ligjeve të BE-së apo të SHBA-së, duke e quajtur këtë “një debat të madh për juridiksionin dhe të dhënat”.
Pavarësisht dilemave, iniciativa e Ramës është pritur pozitivisht nga disa zyrtarë të BE-së. Andreas Schieder, raportues për Shqipërinë në Parlamentin Evropian, tha se vendi po ecën me ritme të shpejta në rrugën e integrimit dhe se “Diella dërgon një sinjal të fortë te investitorët e huaj për një proces më transparent e të drejtë”.
Në të kaluarën, korrupsioni në tenderët publikë ka qenë një nga arsyet kryesore që Brukseli ka ngritur si pengesë për integrimin. Raporti i fundit i Komisionit Evropian e cilëson prokurimin publik si “një nga sektorët më të prekshëm” dhe thekson se lufta kundër korrupsionit mbetet sfidë serioze.
Që prej reformës gjyqësore të vitit 2016 dhe krijimit të SPAK-ut, Shqipëria ka fituar terren në betejën kundër abuzimeve. Sipas sondazheve të Euronews Albania, më shumë se gjysma e qytetarëve shprehin besim tek ky institucion.
Tani, me “ministren e re virtuale”, Rama shpreson ta kthejë teknologjinë në armën kryesore kundër korrupsionit — dhe ta përdorë atë si kartë strategjike në betejën për integrim evropian.
