Fëmijët dhe adoleshentët po kalojnë gjithnjë e më shumë kohë në mediat sociale, duke ngritur shqetësime për shëndetin e tyre mendor dhe fizik. Ndërsa koha mesatare e kaluar në platforma si Instagram dhe TikTok është rritur në tre orë në ditë, ekspertët dhe qeveritë evropiane po përpiqen të gjejnë zgjidhje për të mbrojtur të rinjtë nga varësia dixhitale. Megjithatë, mosmarrëveshjet mes vendeve dhe kompanive teknologjike po vështirësojnë përpjekjet për rregullim efektiv.
Një Problem në Rritje: Varësia nga Mediat Sociale
Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, në vitin 2022, më shumë se 1 në 10 adoleshentë treguan shenja të varësisë nga mediat sociale, duke përfshirë pamundësinë për të kontrolluar përdorimin dhe simptoma të ngjashme me tërheqjen. Koha mesatare e kaluar në mediat sociale është dyfishuar që nga viti 2010, duke arritur rreth tre orë në ditë.
“Mediat sociale janë bërë një varësi,” tha Hanna Kuźmitowicz, një nxënëse polake që ka punuar me presidencën polake të BE-së për këtë çështje. “Unë i di rreziqet dhe përfitimet, por ende i përdor,” shtoi ajo për POLITICO.
Kjo varësi po ndikon negativisht në shëndetin e të rinjve, me studime që lidhin përdorimin e tepruar të mediave sociale me depresionin, çrregullimet e gjumit dhe rritjen e përdorimit të substancave.
Përpjekjet për Rregullim
Qeveritë evropiane po eksplorojnë zgjidhje për të kufizuar ekspozimin e të rinjve ndaj mediave sociale:
-
Verifikimi i moshës: Disa vende po propozojnë kontrolle më të rrepta për të siguruar që fëmijët nën moshën 13 vjeç të mos kenë akses në platforma.
-
Fushata ndërgjegjësimi: Programet për edukimin e prindërve dhe fëmijëve mbi rreziqet e mediave sociale po zhvillohen në disa shtete.
-
Ndalime të mundshme: Presidenti francez Emmanuel Macron ka propozuar një ndalim të plotë të mediave sociale për personat nën 15 vjeç, ndërsa Danimarka, Greqia, Spanja, Italia dhe Holanda po konsiderojnë kufizime të reja.
Ndërkohë, kompanitë teknologjike si Meta dhe TikTok po zbatojnë masa si kufizime të përmbajtjes për mosha të caktuara dhe përmirësime të cilësimeve të privatësisë, por kritikët argumentojnë se këto përpjekje janë të pamjaftueshme.
Përfitimet dhe Rreziqet e Medias Sociale
Jo të gjithë ekspertët pajtohen se mediat sociale janë plotësisht të dëmshme. Jessica Piotrowski, kryetare e Shkollës së Kërkimeve të Komunikimit të Universitetit të Amsterdamit, thekson se platformat mund të ndihmojnë në forcimin e miqësive dhe lidhjeve sociale. “Disa lloje të teknologjisë mund të jenë të dobishme për të rinjtë,” tha ajo, duke iu referuar studimeve që tregojnë përfitime sociale.
Megjithatë, provat për dëmet janë të qarta. Varësia nga mediat sociale lidhet me uljen e mirëqenies, duke përfshirë çrregullime mendore dhe fizike. Kadri Soova, drejtoreshë e Shëndetit Mendor në Evropë, thekson nevojën për rregullore më të rrepta dhe llogaridhënie nga kompanitë teknologjike. “Duhet të ketë dialog, por nëse vetërregullimi dështon, nevojiten rregulla të detyrueshme,” shtoi ajo.
Skandalet e fundit, si zbulimet e ish-punonjëses së Meta-s, Frances Haugen, në 2021, treguan se kompanitë ishin të vetëdijshme për dëmet ndaj shëndetit mendor të adoleshentëve, por bënin pak për t’i adresuar ato.
Kush Është Përgjegjës?
Debati mbi përgjegjësinë është i nxehtë. Disa ekspertë, si neuropsikiatri Theo Compernolle, krahasojnë mediat sociale me varësitë si bixhozi apo duhani, duke argumentuar se rregullimi duhet të përqendrohet te kompanitë teknologjike. “Është si të luftosh drogën pa ndëshkuar prodhuesit,” tha ai. Mark Petticrew, profesor i shëndetit publik në Londër, shton se platformat janë të dizajnuara për të krijuar varësi, duke injoruar dëmet e tyre.
Nga ana tjetër, kompanitë teknologjike hedhin fajin te njëra-tjetra. Meta propozon që verifikimi i moshës të bëhet në nivel të sistemeve operative, si ato të Google dhe Apple. “Kjo do të lehtësonte punën për prindërit,” tha Helen Charles nga Meta. Por Vinay Goel nga Google argumenton se përgjegjësia është e përbashkët dhe se zhvilluesit e aplikacioneve janë në pozicion më të mirë për të identifikuar rreziqet.
Legjislacioni dhe Sfidat
Akti i Shërbimeve Dixhitale (DSA) i BE-së kërkon nga platformat të sigurojnë mbrojtje të lartë për të miturit, por udhëzimet e tij mbeten të paqarta dhe jo detyruese. Kjo ka çuar në hetime ndaj Meta-s dhe TikTok-ut për shkelje të mundshme të këtyre rregullave.
Një sfidë kryesore është verifikimi i moshës. Sipas Rregullores së Përgjithshme të Mbrojtjes së të Dhënave (GDPR), fëmijët nën 13 vjeç nuk mund të japin pëlqim për përpunimin e të dhënave, por deri në 94% e fëmijëve danezë raportohet se përdorin mediat sociale para kësaj moshe, sipas organizatës Børns Vilkår. Kjo tregon se kontrollet aktuale shpesh anashkalohen.
A Është Ndalimi Zgjidhja?
Disa ekspertë dhe adoleshentë dyshojnë se ndalimet do të jenë efektive. “Fëmijët gjithmonë gjejnë mënyra për të anashkaluar kufizimet,” tha Kuźmitowicz. Natasha Azzopardi-Muscat nga OBSH-ja sugjeron se verifikimi i moshës, mjetet prindërore dhe edukimi dixhital mund të jenë më efikase se ndalimet.
Ministrat e shëndetësisë të BE-së, në përfundimet e qershorit 2025, bënë thirrje për politika parandaluese, si zona pa ekrane në shkolla dhe përgjegjësi më të madhe nga platformat. Megjithatë, Ministri i Shëndetësisë i Qipros, Michael Damianos, pyet: “Si mund të zbatohet një ndalim në praktikë?” Ndërsa Ministri i Maltës, Jo Etienne Abela, shton se mungesa e provave për ndalimet nuk duhet të pengojë veprimet për të adresuar problemin.
Çfarë Mund të Bëjnë Prindërit dhe Shoqëria?
Për të mbrojtur fëmijët, ekspertët rekomandojnë:
-
Edukimi dixhital: Mësojini fëmijët të përdorin mediat sociale me përgjegjësi dhe të njohin rreziqet.
-
Kufizimi i kohës: Vendosni orare të qarta për përdorimin e telefonave dhe inkurajoni aktivitete jashtë linje, si sportet ose leximi.
-
Dialogu i hapur: Flisni me fëmijët për ndikimin e mediave sociale dhe inkurajoni komunikimin për çdo problem.
-
Mbështetja e shëndetit mendor: Monitoroni shenjat e stresit, ankthit ose depresionit dhe kërkoni ndihmë profesionale nëse është e nevojshme.
Ndërsa debati vazhdon, një gjë është e qartë: mbrojtja e shëndetit të fëmijëve kërkon bashkëpunim mes prindërve, qeverive dhe kompanive teknologjike.
