Nga George Gallwey
Ashtu si gara hapësinore simbolizoi fuqinë globale gjatë Luftës së Ftohtë, inteligjenca artificiale (IA) është tani fusha kryesore e një beteje gjeostrategjike mes Shteteve të Bashkuara dhe Kinës. Përtej përparimeve teknologjike, një garë paralele për qeverisjen – kush vendos rregullat, normat dhe standardet – mund të jetë po aq përcaktuese për të ardhmen e IA-së dhe ekuilibrin global të fuqisë.
Në korrik 2025, Kina lançoi Planin e saj të Veprimit për Qeverisjen e Inteligjencës Artificiale Globale, një lëvizje strategjike që erdhi menjëherë pas strategjisë amerikane “Fitimi i Garës” të administratës Trump. Ky plan shënon një kthesë të qartë në qasjen e Pekinit, duke e paraqitur Kinën si një aktor global përgjegjës, në kontrast me një SHBA të perceptuar si izolacioniste dhe konfrontuese. Përmes multilateralizmit dhe “qeverisjes së përbashkët”, Kina synon të zgjerojë ndikimin e saj teknologjik dhe politik, duke sfiduar axhendën amerikane.
Strategjitë e Kundërta: SHBA vs. Kinë
Strategjia amerikane e sheh IA-në si një teknologji transformuese që mund të ndryshojë ekuilibrin global të fuqisë. Ajo e trajton zhvillimin dhe qeverisjen e IA-së si një imperativ të sigurisë kombëtare, duke u fokusuar në inovacionin vendas, aleancat strategjike dhe promovimin e standardeve të teknologjisë amerikane. SHBA-ja synon të krijojë një rrjet ndërveprimi që lidh aleatët me sistemet e saj teknologjike, duke siguruar varësi nga softuerët dhe pajisjet amerikane.
Në kontrast, Plani i Kinës thekson bashkëpunimin dypalësh dhe shumëpalësh, duke u distancuar nga doktrina e saj tradicionale e “sovranitetit kibernetik”. Kritikët argumentojnë se premtimi i Pekinit për “rrjedhën e lirë dhe të rregullt të të dhënave” është më shumë një fasadë për të projektuar hapje, ndërsa ruan kontrollin e rreptë shtetëror. Ky evolucion strategjik, siç e ka përshkruar Liza Tobin, është pjesë e një përpjekjeje të gjerë për të riformësuar normat dhe institucionet globale në favor të Kinës, duke sfiduar narrativën e SHBA-së dhe Mbretërisë së Bashkuar se gara e IA-së është një përplasje qytetërimesh mes demokracive dhe autokracive.
Suksesi i modelit R1 të DeepSeek, i zhvilluar me çipat vendas Hygon dhe Ascend, ka rritur besimin e Kinës në aftësitë e saj teknologjike. R1, i optimizuar për efikasitet dhe kosto të ulët, arriti performancë të krahasueshme me modelet kryesore amerikane, pavarësisht kufizimeve të SHBA-së për eksportin e gjysmëpërçuesve. I krahasuar me një “moment Sputnik”, ky zhvillim tregoi se Kina mund të inovojë përtej pengesave të zinxhirit të furnizimit, duke forcuar pozicionin e saj për të formësuar rregullat globale të IA-së.
Qeverisja si Fushë Beteje
Plani i Kinës promovon IA-në si një “të mirë publike ndërkombëtare”, një mesazh i drejtuar vendeve në zhvillim që janë skeptike ndaj hegjemonisë teknologjike amerikane. Duke ofruar akses të barabartë dhe bashkëpunim me burime të hapura, Pekini pozicionohet si një lider që adreson nevojat e Jugut Global. Kjo pasqyron strategjinë e saj më të gjerë: të krijojë varësi afatgjata përmes infrastrukturës dhe standardeve teknologjike, siç ka bërë me Iniciativën “Një Brez, Një Rrugë”.
Kina eksporton infrastrukturë IA – nga rrjetet 5G/6G te qendrat e të dhënave dhe sistemet inteligjente – duke integruar teknologjitë dhe kontratat e saj në vendet partnere. Për Afrikën, Azinë Juglindore dhe Amerikën Latine, kjo ofertë është tërheqëse jo për arsye ideologjike, por për zgjidhjet praktike “çelës në dorë” dhe financimet e ofruara. Kjo qasje e bën modelin e qeverisjes së IA-së të Pekinit veçanërisht bindës për qeveritë që shohin teknologjinë si një mjet zhvillimi, jo si një rrezik sigurie.
Në të kundërt, SHBA-ja ndjek një strategji të “infrastrukturës së butë”, duke promovuar standarde që theksojnë hapjen, inovacionin dhe mbrojtjen e pronës intelektuale përmes organizmave si ISO, ITU dhe OECD. Suksesi i saj varet nga superioriteti i teknologjisë amerikane dhe aftësia për të bindur aleatët se kornizat e saj promovojnë interesa të përbashkëta, jo vetëm avantazhe strategjike për Uashingtonin.
Roli i Institucioneve Ndërkombëtare
Kina ka investuar shumë në institucione si OKB-ja dhe ITU për të avancuar kornizat e saj. Propozimi për një organ të ri ndërkombëtar për bashkëpunimin në IA, me seli në Shangai, synon të plotësojë punën e OKB-së dhe të forcojë ndikimin e Pekinit. Standardet, si arkitektura e padukshme e globalizimit, janë kyçe: duke i formësuar herët, Kina siguron që teknologjitë e saj të jenë të integruara globalisht, duke e bërë të vështirë për konkurrentët t’i zëvendësojnë.
Në kontrast, SHBA-ja shmang rregulloret globale detyruese, duke preferuar norma fleksibël që favorizojnë teknologjitë dhe vlerat amerikane. Megjithatë, nëse teknologjia amerikane humb avantazhin ose aleatët e perceptojnë qasjen e saj si egoiste, Kina mund të fitojë politikisht, edhe nëse firmat amerikane dominojnë tregun.
Një Garë përtej Teknologjisë
Gara për qeverisjen e IA-së i ngjan diplomacisë së Luftës së Ftohtë, ku SHBA-ja dhe BRSS konkurronin për dominim teknologjik nën maskën e paqes. Por IA paraqet sfida më komplekse se kontrolli i armëve bërthamore, për shkak të ndërthurjes me tregtinë dhe aplikimet civile. Në mungesë të një fuqie dominuese globale, siç ishte SHBA-ja në epokën e “Pax Americana”, qeverisja e IA-së bëhet një fushë betejë politike dhe ekonomike.
Bashkëpunimi mes SHBA-së dhe Kinës mund të jetë i mundur për çështje të ngushta, si parandalimi i përdorimit të IA-së nga aktorë jo-shtetërorë. Megjithatë, gara për normat dhe standardet do të përcaktojë jo vetëm trajektoren e teknologjisë, por edhe rendin global në dekadat e ardhshme.
Përfundim
Përgjigjja strategjike e Kinës ndaj dominimit teknologjik amerikan kombinon inovacionin vendas, siç tregohet nga suksesi i DeepSeek, me një qasje të sofistikuar për qeverisjen globale. Duke promovuar multilateralizmin dhe duke u pozicionuar si kampione e Jugut Global, Kina synon të formësojë rregullat e IA-së për të siguruar ndikim afatgjatë. SHBA-ja, nga ana tjetër, mbështetet në superioritetin teknologjik dhe aleancat për të ruajtur avantazhin.
Fitorja në këtë garë do të varet më pak nga shpenzimet dhe më shumë nga aftësia për të bindur botën se kornizat e secilës palë shërbejnë interesave globale. Për Uashingtonin, kjo do të thotë të tregojë se standardet e tij nuk janë thjesht mjete të hegjemonisë, por ofrojnë përfitime të përbashkëta. Për Pekinin, suksesi qëndron në aftësinë për të eksportuar teknologji dhe norma që krijojnë varësi, duke riformësuar rendin botëror sipas vizionit të tij.
