Në 25 vitet e fundit, lidhja dixhitale, përfshirë internetin dhe telefonat inteligjentë, ka transformuar çdo aspekt të jetës, duke përfshirë zonat e konfliktit. Telefonat inteligjentë u mundësojnë civilëve të transmetojnë të dhëna të sakta në kohë reale, duke i kthyer ata në informatorë potencialë që ndikojnë drejtpërdrejt në operacionet ushtarake. Ky zhvillim, i analizuar nga Programi i Demokracisë, Konfliktit dhe Qeverisjes i Carnegie dhe Universiteti Suedez i Mbrojtjes, po ndryshon natyrën e luftës dhe ngrit sfida të reja etike dhe ligjore.
Fuqizimi i Informatorëve Civilë
Lidhja dixhitale ka rritur aftësinë e civilëve për të mbledhur dhe shpërndarë informacione kritike në konflikte. Një civil me një smartphone mund të transmetojë foto, video dhe të dhëna GPS, duke ofruar informacione të sakta për pozicionet e forcave kundërshtare. Këto të dhëna mund të përdoren për sulme të menjëhershme ose për planifikim strategjik, duke e bërë çdo individ një kërcënim potencial për forcat e armatosura. Ndryshe nga e kaluara, kur civilët mund të ofronin informacione në mënyrë të kufizuar dhe të ngadaltë, teknologjia e sotme e bën këtë proces të shpejtë dhe të besueshëm.
Për shembull, një foto e postuar në mediat sociale mund të zbulojë vendndodhjen e një mjeti ushtarak, duke mundësuar sulme të shënjestruara. Kjo aftësi e re i jep civilëve një rol të paprecedent në zinxhirët e vendimmarrjes ushtarake, duke e ndërlikuar dallimin mes civilëve neutralë dhe atyre që konsiderohen si pjesëmarrës aktivë në konflikt.
Sfidat Ligjore dhe Etike
Lidhja dixhitale ka destabilizuar konceptin e “pjesëmarrjes në luftë”. Sipas të drejtës ndërkombëtare humanitare, civilët që marrin pjesë drejtpërdrejt në armiqësi mund të humbasin mbrojtjen e tyre dhe të konsiderohen objektiva legjitimë. Por, si përcaktohet kjo pjesëmarrje kur një civil poston një foto në internet që më pas përdoret për një sulm? Raporti i Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq (ICRC) i tetorit 2023 thekson se veprime të tilla mund të konsiderohen si pjesëmarrje direkte, por interpretimet ndryshojnë.
Një qasje kufizuese, e mbështetur nga KNKK-ja, sugjeron që një civil është i ndjeshëm ndaj sulmit vetëm gjatë momentit të dërgimit të informacionit. Kjo, megjithatë, është e pazbatueshme në praktikë, pasi forcat e armatosura nuk mund të identifikojnë saktësisht se kur dhe si përdoret informacioni. Nga ana tjetër, një interpretim më i gjerë, që përfshin aktivitete si gjeolokacioni me burim të hapur, rrezikon të zgjerojë tepër përkufizimin e objektivave civilë, duke cenuar mbrojtjen e tyre.
Implikimet për Forcat e Armatosura
Lidhja dixhitale ka rritur kërcënimin që civilët paraqesin për forcat ushtarake. Një civil me një smartphone mund të ndihmojë në shënjestrimin e forcave kundërshtare, duke krijuar nevojën për politika dhe trajnime të reja. Forcat e armatosura duhet të zhvillojnë standarde për të menaxhuar ndërveprimet me civilët e dyshuar si informatorë, duke shmangur reagimet ad hoc që mund të çojnë në shkelje të së drejtës ndërkombëtare. Për shembull, veprime të pamenduara, si sulmet pa dallim ndaj civilëve, mund të dëmtojnë legjitimitetin e forcave dhe të nxisin pakënaqësi lokale.
Për më tepër, shtetet duhet të vlerësojnë se si platformat dixhitale, si ato të përdorura nga Ukraina për të mbledhur informacione nga civilët gjatë luftës me Rusinë, mund të rrezikojnë neutralitetin e civilëve. Aplikacionet që integrojnë raportimin ushtarak në shërbimet qeveritare mund t’i bëjnë civilët objektiva të mundshëm, duke komplikuar mbrojtjen e tyre.
Nevoja për Politika të Reja
Për të adresuar këto sfida, shtetet duhet të zhvillojnë dy fusha kryesore të politikave:
-
Trajnimi i forcave të armatosura: Ushtarët duhet të trajnohen për të reaguar ndaj kërcënimeve nga informatorët dixhitalë në mënyrë të standardizuar, duke respektuar rregullat e luftës. Kjo përfshin procedura për identifikimin dhe trajtimin e civilëve që mund të jenë duke transmetuar informacione, pa cenuar të drejtat e tyre.
-
Dizajni etik i platformave dixhitale: Qeveritë duhet të vlerësojnë se si platformat e tyre mund të inkurajojnë civilët të veprojnë si informatorë. Për shembull, ndarja e funksioneve të raportimit ushtarak nga shërbimet e tjera dixhitale mund të ndihmojë në ruajtjen e neutralitetit civil.
Përfundim
Lidhja dixhitale ka ndryshuar rrënjësisht rolin e civilëve në konflikte, duke i kthyer ata në informatorë potencialë me ndikim të madh. Kjo ka krijuar sfida të reja për forcat e armatosura, të cilat duhet të balancojnë sigurinë e tyre me mbrojtjen e civilëve. Për të adresuar këto çështje, nevojiten politika dhe trajnime që respektojnë të drejtën ndërkombëtare dhe minimizojnë dëmet. Ndërsa teknologjia evoluon, përfshirja e inteligjencës artificiale në shënjestrim mund ta ndërlikojë më tej situatën, duke e bërë urgjente nevojën për zgjidhje etike dhe praktike.
Artikull i lidhur: Inteligjenca Artificiale dhe Etika në Luftën Moderne
