Me gazin e parë nga projekti Greater Tortue Ahmeyim (GTA) që do të rrjedhë më 2 janar 2025, Mauritania ka shënuar një moment historik që mund të ndryshojë rolin e saj në tregjet globale të energjisë. Ky shtet kufitar i Afrikës Perëndimore, i futur tani mes prodhuesve të gazit natyror të lëngshëm (LNG), po pozicionohet si një aktor gjeoekonomik në një kohë kur zinxhirët e furnizimit, aksesi në treg dhe standardet rregullatore po rishkruhen. Hyrja e Mauritanisë në këtë arenë nuk ka të bëjë vetëm me prodhimin, por me shfrytëzimin e avantazheve strategjike për të siguruar ndikim dhe stabilitet.
Nga Perspektiva në Prodhim
Projekti Greater Tortue Ahmeyim, i operuar nga BP në partneritet me Kosmos Energy, SMH (Mauritania) dhe PETROSEN (Senegal), përfaqëson një investim prej 4.8-5 miliardë dollarësh për Fazën 1. Duke përdorur teknologjinë lundruese të lëngëzimit, Mauritania dhe Senegali kanë shmangur vonesat e ndërtimit të terminaleve në tokë, duke përshpejtuar eksportet. Me një kapacitet fillestar prej 2.3 milionë ton në vit (mtpa), GTA nuk do të transformojë menjëherë financat e Mauritanisë, por pritet të rrisë të ardhurat gjatë dekadës, duke diversifikuar një buxhet që varet shumë nga xeherori dhe peshkimi, të cilët përbëjnë mbi gjysmën e eksporteve.
Ky kalim nga zbulimi në prodhim forcon besueshmërinë e Mauritanisë. Për investitorët, projekti sinjalizon aftësinë për të menaxhuar operacione komplekse në det të hapur me një operator global. Për huadhënësit dhe partnerët ndërkombëtarë, ai tregon kapacitet për të përmbushur kontratat dhe për të mbështetur bashkëpunimin ndërkufitar me Senegalin. Brenda vendit, GTA sjell legjitimitet politik për një qeveri që ka premtuar transformim ekonomik përmes energjisë.
Fusha BirAllah, e vendosur tërësisht në ujërat mauritaneze, me rezerva të vlerësuara midis 50 dhe 80 trilionë këmbë kub gaz, mund ta çojë Mauritaninë një hap më tej. Zhvillimi i saj do ta shndërronte vendin nga një prodhues i përbashkët në një operator autonom, duke forcuar pozicionin negociues të Nouakchott-it me blerësit dhe financuesit. BirAllah, pra, përfaqëson jo vetëm një mundësi ekonomike, por edhe një provë të sovranitetit energjetik të Mauritanisë.
Megjithatë, rreziqet janë të mëdha. Incidentet teknike gjatë vënies në punë tregojnë cenueshmërinë e sistemeve në det të hapur. Të ardhurat janë të ndjeshme ndaj luhatjeve globale të çmimeve, duke e ndërlikuar planifikimin fiskal. Pa transparencë dhe disiplinë, të ardhurat e hershme mund të nxisin varësi në vend të diversifikimit. Suksesi i Mauritanisë do të varet nga aftësia për të ndërtuar institucione të qëndrueshme që garantojnë besueshmëri dhe stabilitet.
Mundësia për Evropën
Lufta në Ukrainë ka detyruar Evropën të diversifikojë burimet e saj të gazit, duke u mbështetur te SHBA-ja, Norvegjia, Katari dhe Algjeria për të zëvendësuar furnizimet ruse. Me ngarkesat e LNG-së nga Nouakchott ose Nouadhibou që mund të arrijnë terminalet e Mesdheut dhe Atlantikut brenda pak ditësh, Mauritania ofron një avantazh gjeografik në një treg ku siguria e zinxhirit të furnizimit mbetet e brishtë. Në 2023, BE-ja importoi 46% të LNG-së nga SHBA-ja, duke nxjerrë në pah konkurrencën e ashpër për hyrësit e rinj.
Por konkurrueshmëria e Mauritanisë nuk varet vetëm nga afërsia gjeografike. Për blerësit evropianë, çdo ngarkesë vlerësohet jo vetëm për energjinë, por edhe për emetimet. Rregulloret e BE-së për metanin, të cilat kërkojnë raportim nga 2027 dhe kufizime të intensitetit të metanit nga 2030, do të përcaktojnë aksesin në treg. Mekanizmi i Rregullimit të Kufirit të Karbonit, që hyn në fuqi të plotë në 2026, do të ndikojë gjithashtu sektorin e hidrogjenit, ku Mauritania synon të hyjë. Për të siguruar kontrata afatgjata, Mauritania duhet të zhvillojë sisteme të besueshme monitorimi dhe strategji për reduktimin e emetimeve.
Përtej LNG-së, Mauritania po pozicionohet si një furnizues i hidrogjenit të gjelbër. Projekte të mëdha nga kompani si CWP dhe Chariot, të mbështetura nga Kodi i Hidrogjenit të Gjelbër i 2024-ës, synojnë të shfrytëzojnë burimet e bollshme diellore dhe të erës për të përmbushur objektivin e BE-së për 10 milionë ton importe hidrogjeni të rinovueshme deri në 2030. Megjithatë, konkurrenca nga Maroku dhe Algjeria, si dhe sfidat e desalinizimit dhe certifikimit, e bëjnë këtë një ndërmarrje komplekse. Për Evropën, Mauritania do të jetë një furnizues dytësor: e vlerësuar për besueshmërinë dhe pajtueshmërinë, por jo për vëllime të mëdha.
Ndikimi Rajonal
Me një popullsi të parashikuar të Afrikës Perëndimore që do të arrijë 800 milionë deri në mesin e shekullit dhe një kërkesë për energji elektrike që rritet me 4-6% në vit, rajoni përballet me mungesa të mëdha furnizimi. Mbi gjysma e familjeve në Mali dhe Guine nuk kanë energji të besueshme, dhe në Mauritani vetëm 50% e popullsisë ka akses në elektricitet. Iniciativat e shndërrimit të gazit në energji të lidhura me GTA-në mund të ulin kostot, të stabilizojnë rrjetet dhe të nxisin zhvillimin industrial në rajon.
Për Malin, gazi mauritanian mund të lehtësojë kufizimet energjetike, ndërsa për Senegalin, infrastruktura e përbashkët ofron mundësi për integrim dhe kosto më të ulëta prodhimi. Energjia e besueshme dhe e përballueshme mund të forcojë konkurrencën industriale dhe të tërheqë investime të reja, duke rritur ndikimin e Mauritanisë në ECOWAS, ku siguria energjetike është prioritet.
Bashkëpunimi ndërkufitar mes Mauritanisë dhe Senegalit në GTA është një model i rrallë suksesi. Strukturat e përbashkëta operative dhe kornizat për ndarjen e të ardhurave shpërndajnë rreziqet dhe përfitimet, duke krijuar një precedent për stabilitet rajonal. Megjithatë, mosmarrëveshjet për punësimin apo ndarjen fiskale mund të krijojnë tensione. Konkurrenca nga Nigeria, e penguar nga paqëndrueshmëria, dhe nga Senegali e Mozambiku, që po tërheqin investime të mëdha, e detyron Mauritaninë të dallohet përmes besueshmërisë dhe performancës mjedisore.
Tubacioni i propozuar Nigeri-Marok, që lidh gazin e Afrikës Perëndimore me Evropën përmes 13 shtetesh, mund të forcojë pozicionin e Mauritanisë, por gjithashtu shton rreziqe gjeopolitike. Suksesi do të varet nga aftësia për të balancuar bashkëpunimin rajonal me konkurrencën.
Qeverisja si Faktor Përcaktues
Trajektorja e Mauritanisë do të përcaktohet jo nga rezervat, por nga institucionet. Me gati 30% të popullsisë që jeton në varfëri dhe papunësi të lartë mes të rinjve, të ardhurat nga gazi mund të financojnë infrastrukturën dhe elektrifikimin, por menaxhimi i dobët rrezikon pabarazinë dhe varësinë. Anëtarësimi në Iniciativën për Transparencën e Industrive Nxjerrëse është një hap pozitiv, por kërkohen masa shtesë: publikimi i kontratave, krijimi i një fondi sovran me rregulla të qarta dhe disiplina fiskale.
Menaxhimi mjedisor është po aq kritik. Operacionet në det të hapur kërcënojnë ekosistemet detare që mbështesin peshkimin, një sektor kyç që përbën 10% të PBB-së. Rrjedhjet e metanit apo derdhjet e naftës mund të dëmtojnë jetesën dhe të minojnë besueshmërinë ndërkombëtare. Pajtueshmëria me standardet evropiane për emetimet dhe biodiversitetin është thelbësore për të ruajtur aksesin në treg.
Në planin gjeopolitik, Mauritania duhet të lundrojë mes interesave të Evropës, që kërkon transparencë dhe pajtueshmëri, dhe Azisë, që ofron fleksibilitet tregtar. Balancimi i këtyre dy poleve pa humbur besueshmërinë do të jetë sfida kryesore.
Tri Skenarë për të Ardhmen
Projekti GTA shënon një pikë kthese, por suksesi i Mauritanisë varet nga aftësia për të përkthyer burimet në avantazhe të qëndrueshme. Tri trajektore të mundshme përcaktojnë të ardhmen:
-
Nishë e Besuar: GTA stabilizohet, BirAllah zhvillohet dhe projektet e hidrogjenit të gjelbër sigurojnë kontrata sipas Marrëveshjes së Gjelbër Evropiane. Të ardhurat menaxhohen përmes një fondi sovran transparent, portet përmirësohen dhe Mauritania ndërton një reputacion si furnizues i besueshëm, me ndikim që rrjedh nga besueshmëria, jo vëllimi. Stabiliteti fiskal dhe bashkëpunimi rajonal forcojnë rolin e saj në Afrikën Perëndimore.
-
Moment i Humbur: Të ardhurat rrjedhin, por paqëndrueshmëria dhe mungesa e reformave të qeverisjes kufizojnë përfitimet. Evropa zhvendos fokusin te furnizuesit e tjerë, dhe projektet e hidrogjenit dështojnë për shkak të sfidave të certifikimit. Brenda vendit, pabarazia rritet dhe kostot e energjisë mbeten të larta, duke lënë Mauritaninë në një pozicion të brishtë.
-
Ekuilibër i Menaxhuar: Mauritania arrin fitime modeste, por të qëndrueshme. LNG-ja siguron një rol të veçantë, hidrogjeni përparon gradualisht dhe të ardhurat financojnë përmirësime infrastrukturore. Qeverisja mbetet e moderuar, por shmang gabimet e mëdha, duke krijuar një reputacion për besueshmëri të matur në tregjet globale.
Përfundim
Hyrja e Mauritanisë në klubin e LNG-së shënon një mundësi për të riformësuar rolin e saj gjeoekonomik. Vëllimet modeste të gazit mund të kenë ndikim të madh nëse Nouakchott shfrytëzon avantazhet gjeografike, bashkëpunimin rajonal dhe qeverisjen e përgjegjshme. Sfidat janë të mëdha – nga luhatjet e çmimeve te kërkesat e rrepta evropiane – por suksesi do të matet jo vetëm nga molekulat e eksportuara, por nga aftësia për të ndërtuar stabilitet të brendshëm, ndikim rajonal dhe besueshmëri globale. GTA është hapi i parë; ajo që vjen më pas do të përcaktojë nëse Mauritania do të jetë një lojtar i qëndrueshëm në skenën energjetike të Afrikës Perëndimore.
Nga Arthur Michelino
