Uashingtoni investon masivisht për të sfiduar dominimin kinez në zinxhirin e furnizimit me minerale kritike
Në rubrikën e gjeopolitikës, Shtetet e Bashkuara po ndërmarrin hapa të guximshëm për të adresuar një dobësi strategjike: varësinë nga Kina për metalet e rralla të tokës, të cilat janë thelbësore për teknologjitë civile dhe ushtarake. Departamenti i Mbrojtjes i SHBA-së njoftoi më 10 korrik 2025 një marrëveshje historike me MP Materials, operatorin e minierës së vetme të metaleve të rralla në Mountain Pass, Kaliforni. Ky investim shënon një kthesë të rëndësishme në politikën industriale të SHBA-së, duke synuar të zvogëlojë varësinë nga zinxhirët e furnizimit të kontrolluar nga Kina dhe të forcojë sigurinë kombëtare.
Burimi: Analizë e bazuar në raportin “Better Late Than Never: Washington Enters the Rare Earths Race” nga The Diplomat.
Marrëveshja me MP Materials: Një Hap Strategjik
Marrëveshja përfshin një blerje aksionesh prej 400 milionë dollarësh, duke e bërë qeverinë amerikane aksionaren më të madhe në MP Materials, si dhe një paketë mbështetëse për ndërtimin e një impianti të ri vendas për prodhimin e magneteve të rralla të tokës. Ky është investimi më i madh i qeverisë amerikane në këtë sektor, duke reflektuar një ndërhyrje të pazakontë në politikën industriale për të mbrojtur zinxhirët e furnizimit të mbrojtjes. CEO i MP Materials, Jim Litinsky, theksoi se kjo nismë synon të rivendosë një zinxhir furnizimi të plotë vendas, duke siguruar qëndrueshmërinë ushtarako-industriale të SHBA-së.
Pse Metalet e Rralla Janë Kritike
Metalet e rralla të tokës, si neodimi, praseodimi dhe ceriumi, janë thelbësore për teknologjitë moderne për shkak të vetive të tyre unike magnetike, lumineshente dhe elektrike. Ato gjenden në telefonat inteligjentë, automjetet elektrike, turbinat e erës dhe sistemet ushtarake si avioni F-35 (400 kg metale të rralla për njësi), nëndetëset e klasit Virginia (417 kg) dhe raketat Tomahawk. Sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë, kërkesa për këto minerale pritet të trefishohet deri në 2040, e nxitur nga tranzicioni i energjisë së gjelbër dhe inovacionet teknologjike.
Megjithë bollëkun e tyre në koren e tokës, metalet e rralla janë të vështira për t’u nxjerrë dhe përpunuar për shkak të depozitave të shpërndara dhe proceseve të dëmshme për mjedisin. Kjo i bën zinxhirët e furnizimit veçanërisht të cenueshëm ndaj ndërprerjeve, sidomos kur një vend si Kina kontrollon mbi 85% të kapacitetit global të përpunimit dhe 90% të prodhimit të magneteve të përhershëm.
Dominimi i Kinës dhe Rreziqet për SHBA-në
Kina ka ndërtuar dominimin e saj përmes subvencioneve shtetërore dhe politikave agresive industriale, duke përfituar nga vendimet e Perëndimit për të priorizuar efikasitetin e kostos dhe rregulloret mjedisore në dekadat e kaluara. Gjatë Luftës së Ftohtë, miniera Mountain Pass e bëri SHBA-në lider global në metalet e rralla, por rregulloret e ashpra dhe kostot e larta çuan në zhvendosjen e prodhimit drejt Kinës në vitet 1980 dhe 1990. Deri në vitet 2000, Kina u bë prodhuesi, rafinuesi dhe eksportuesi dominues.
Ky dominim i jep Pekinit një levë të fuqishme gjeopolitike. Në 2010, Kina ndërpreu eksportet e tungstenit dhe molibdenit gjatë një mosmarrëveshjeje me Japoninë, duke ekspozuar cenueshmërinë e zinxhirëve globalë të furnizimit. Në prill 2025, si përgjigje ndaj tarifave të SHBA-së, Kina kufizoi eksportet e shtatë elementëve të rrallë të tokës, duke përforcuar aftësinë e saj për të përdorur këto materiale si armë strategjike.
Cenueshmëria e Zinxhirit të Furnizimit të SHBA-së
Varësia e SHBA-së nga importet e metaleve të rralla, sidomos galiumi dhe iridiumi (100% nga Kina sipas raportit të Shoqatës së Industrive Hapësinore të SHBA-së në 2023), përbën një kërcënim të drejtpërdrejtë për sigurinë kombëtare. Çdo ndërprerje e papritur e furnizimeve mund të paralizojë industritë civile dhe ushtarake, duke ndikuar në prodhimin e avionëve, nëndetëseve dhe sistemeve të mbrojtjes.
Për të adresuar këtë, Presidenti Trump nënshkroi një urdhër ekzekutiv në prill 2025, duke udhëzuar Departamentin e Tregtisë të hetojë nëse importet e mineraleve kritike rrezikojnë sigurinë kombëtare. Megjithatë, tarifat pa dallim mund të përkeqësojnë situatën në afletin e shkurtër duke kufizuar aksesin në materiale pa alternativa të menjëhershme vendase. Këshilli i Atlantikut sugjeron tarifa strategjike të kalibruara për të mbështetur prodhimin vendas pa ndërprerë furnizimet.
Rivaliteti SHBA-Kinë dhe Rruga Përpara
Metalet e rralla janë bërë një fushëbetejë qendrore në konkurrencën SHBA-Kinë. Marrëveshja me MP Materials është një hap i rëndësishëm për të rivendosur kapacitetet vendase, por analistët paralajmërojnë se do të duhen vite për të përmbushur kërkesën e plotë. Iniciativat e mëparshme, si Akti i Prodhimit të Mbrojtjes, dhe urdhrat ekzekutivë të administratës Trump po përshpejtojnë nxjerrjen dhe përpunimin, por sfidat mbeten.
Sekretari i Energjisë, Christopher Wright, ka theksuar se ndërtimi i një zinxhiri furnizimi vendas është thelbësor për sigurinë kombëtare dhe nevojat industriale. Pa investime të vazhdueshme dhe veprime vendimtare, SHBA-ja rrezikon të mbetet e cenueshme ndaj presionit kinez, i cili tashmë ka demonstruar gatishmërinë për të përdorur kontrollin e tij mbi mineralet kritike si levë gjeopolitike.
Kjo marrëveshje shënon një pikë kthese në përpjekjet e SHBA-së për të sfiduar dominimin e Kinës dhe për të siguruar zinxhirët e furnizimit për teknologjitë e shekullit të 21-të, por rruga përpara mbetet e gjatë dhe plot sfida.
Burimi: Analizë e bazuar në raportin “Better Late Than Never: Washington Enters the Rare Earths Race” nga The Diplomat.
