Dhjetë vjet më parë, Kina lançoi Made in China 2025, një plan ambicioz për të dominuar industritë e së ardhmes, nga energjia e rinovueshme dhe gjysmëpërçuesit te automatizimi industrial dhe materialet e teknologjisë së lartë. Me mbështetje masive shtetërore – deri në dy përqind të PBB-së në subvencione, kredi të lira dhe lehtësira tatimore – Kina synonte të zvogëlonte varësinë nga teknologjitë e huaja, të forconte konkurrueshmërinë globale të kompanive të saj dhe të shndërrohej në një lider teknologjik. Kjo analizë gjeopolitike shqyrton sukseset dhe sfidat e modelit të Kinës, dobësitë e strategjive amerikane dhe implikimet për rendin global ekonomik dhe teknologjik.
Sukseset e Modelit të Kinës: Një Ekosistem Teknologjik
Kina ka arritur përparime të jashtëzakonshme në zbatimin e Made in China 2025. Ajo dominon prodhimin e automjeteve elektrike (74% të prodhimit global në 2024), energjinë diellore, bateritë dhe elektrolizuesit për hidrogjenin e pastër. Kompanitë kineze, si Xiaomi, BYD dhe Huawei, po sfidojnë liderët tradicionalë perëndimorë, siç ilustrohet nga rekordi i Xiaomi-t për automjetet elektrike në pistën Nürburgring në qershor 2025. Dominimi i Kinës në mineralet e rralla të tokës i mundësoi asaj të detyrojë një marrëveshje tregtare me SHBA-në, duke nxjerrë në pah fuqinë e saj gjeoekonomike.
Suksesi i Kinës nuk bazohet vetëm në subvencione, por në ndërtimin e një “infrastrukture të thellë” – një ekosistem i integruar i rrjeteve energjetike, dixhitale dhe transportit, si dhe një fuqi punëtore me ekspertizë të lartë. Kina ka ndërtuar një rrjet autostradash dyfishin e sistemit amerikan, një rrjet trenash me shpejtësi të lartë që tejkalon gjithë botën dhe porte gjigante, si ai i Shangait. Rrjeti i saj elektrik, më i madhi në botë, gjeneron më shumë energji se SHBA-ja dhe BE-ja së bashku, duke mbështetur industritë e teknologjisë së lartë si inteligjenca artificiale (IA) dhe automjetet elektrike. Interneti vendas, i kontrolluar rreptësisht, ka nxitur inovacionin nga gjigantë si Alibaba, Tencent dhe ByteDance, ndërsa Huawei udhëheq në pajisjet 5G.
Fuqia punëtore industriale e Kinës, me mbi 70 milionë punonjës, zotëron “njohuri procesi” – ekspertizë praktike për prodhimin dhe përmirësimin e produkteve. Kjo aftësi mundëson inovacion përsëritës dhe shkallëzim të shpejtë, duke lejuar kompanitë kineze të kalojnë nga prodhimi i telefonave inteligjentë te dronët apo bateritë me shpejtësi të jashtëzakonshme. Sipërmarrësit kinezë, si Lei Jun i Xiaomi-t, shfrytëzojnë këtë ekosistem për të sfiduar konkurrentët globalë, siç tregoi suksesi i Xiaomi-t kundrejt Apple në fushën e automjeteve elektrike.
Sfidat dhe Dobësitë: Kufizimet e Modelit
Pavarësisht sukseseve, modeli i Kinës përballet me sfida të rëndësishme. Subvencionet masive kanë çuar në korrupsion dhe shpërdorim, veçanërisht në industrinë e gjysmëpërçuesve, ku mbi 100 miliardë dollarë mbështetje shtetërore që nga 2014 kanë financuar projekte të dyshimta dhe mashtrime. Kufizimet politike ndaj sipërmarrësve si Jack Ma dhe Zhang Yiming kanë ulur besimin e sektorit privat, ndërsa mbirregullimi i sektorëve të shërbimeve, si financat dhe arsimi, ka penguar krijimin e vendeve të punës. Kjo ka dobësuar kërkesën e brendshme, duke çuar në deflacion dhe rritje ekonomike të ngadaltë (nën 5% në vitet e fundit).
Përqendrimi në prodhim ka krijuar një suficit tregtar prej gati një trilion dollarësh, duke rritur rrezikun e proteksionizmit global. Megjithatë, Kina ka treguar aftësi për të kapërcyer këto sfida. Konsolidimi i industrisë së automjeteve elektrike (nga 57 në 49 kompani që nga 2022) dhe strategjitë për të shmangur tarifat, si ndërtimi i fabrikave në vende të treta (p.sh., BYD në Brazil dhe Hungari), tregojnë elasticitetin e saj. Prioriteti i Pekinit mbetet vetëmjaftueshmëria dhe përparimi teknologjik, jo rritja e shpejtë ekonomike, siç theksoi Xi Jinping në 2020.
Përgjigjja e SHBA-së: Një Strategji e Pasuksesshme
SHBA-ja ka tentuar të pengojë përparimin e Kinës përmes kontrolleve të eksportit dhe tarifave, por këto përpjekje kanë dhënë rezultate të përziera. Sanksionet ndaj kompanive si ZTE dhe Huawei fillimisht shkaktuan dëme, por firmat kineze si Huawei dhe SMIC kanë rimëkëmbur të ardhurat dhe kanë zhvilluar çipa të avancuar (7 nanometra) pavarësisht kufizimeve. Në fushën e IA-së, modelet kineze si DeepSeek janë vetëm gjashtë muaj pas liderëve amerikanë, falë aksesit në talent, çipa të pjekur dhe energji të lirë. Kufizimet amerikane kanë nxitur një “moment Sputnik” në Kinë, duke përshpejtuar inovacionin dhe pavarësinë teknologjike.
Përpjekjet e SHBA-së për të forcuar industrinë e saj, si Akti CHIPS dhe Akti i Reduktimit të Inflacionit, kanë dështuar të krijojnë një ekosistem të krahasueshëm me atë të Kinës. Mungesa e një rrjeti kombëtar të karikimit të automjeteve elektrike, pengesat burokratike në ndërtimin e linjave të transmetimit elektrik dhe shkurtime të fondeve për energjinë e rinovueshme (të iniciuara nga administrata Trump në 2025) kanë dobësuar bazën industriale të SHBA-së. Tarifat e Trump-it kanë shkaktuar pasiguri, duke çuar në humbjen e 10,000 vendeve të punës në prodhim midis prillit dhe korrikut 2025.
Politikat e administratës Trump, përfshirë shkurtime në fondet për kërkimin shkencor dhe kufizimet në imigracion, po dëmtojnë aftësinë e SHBA-së për të tërhequr talent dhe për të ndërtuar njohuri procesi. Hetimet ndaj universiteteve kryesore dhe reduktimet në Fondacionin Kombëtar të Shkencës dhe Institutet Kombëtare të Shëndetit rrezikojnë avantazhin amerikan në softuer, bioteknologji dhe IA.
Implikimet Gjeopolitike: Një Garë për Supremaci
Modeli i Kinës, i bazuar në infrastrukturë të thellë dhe një ekosistem të integruar, e ka pozicionuar atë si një fuqi gjeoekonomike që kërcënon hegjemoninë teknologjike të SHBA-së. Dominimi i saj në energjinë e rinovueshme, gjysmëpërçuesit dhe IA i jep Kinës levë për të negociuar marrëveshje tregtare dhe për të sfiduar rendin global. Suficiti i saj tregtar dhe strategjitë për të shmangur tarifat mund të nxisin proteksionizmin, duke fragmentuar ekonominë globale.
SHBA-ja, ndërkohë, po saboton veten përmes politikave që dobësojnë institucionet dhe infrastrukturën e saj. Për të konkurruar, Uashingtoni duhet të braktisë strategjitë reaktive, si tarifat dhe kontrollet e eksportit, dhe të fokusohet në ndërtimin e një ekosistemi të fortë teknologjik. Kjo përfshin:
-
Investime në infrastrukturë: Ndërtimi i një rrjeti elektrik më të madh dhe më efikas, me fokus në energjinë bërthamore dhe të rinovueshme, si dhe linja transmetimi me tension të lartë.
-
Reforma rregullatore: Eliminimi i tarifave dhe pengesave burokratike për të ulur kostot dhe për të tërhequr investime në sektorët me kapital intensiv.
-
Tërheqja e talentit: Politika liberale të imigracionit për të importuar njohuri procesi dhe për të mbështetur inovacionin.
-
Kërkimi dhe zhvillimi: Rritja e fondeve për kërkimin bazë dhe mbrojtja e institucioneve akademike nga ndërhyrjet politike.
Përfundim: Një Botë e Re Teknologjike
Kina ka ndërtuar një model të qëndrueshëm për supremaci teknologjike, duke shfrytëzuar infrastrukturën e thellë dhe një fuqi punëtore të aftë për të sfiduar SHBA-në dhe Perëndimin. Pavarësisht sfidave të brendshme, si korrupsioni dhe deflacioni, elasticiteti i saj dhe përqendrimi në vetëmjaftueshmëri e bëjnë atë një fuqi të përhershme në ekonominë globale. SHBA-ja, për të ruajtur lidershipin, duhet të kalojë nga strategjitë e ngadalësimit të Kinës te ndërtimi i një ekosistemi të saj inovativ. Dështimi për të vepruar rrezikon deindustrializimin dhe humbjen e avantazhit teknologjik, duke riformësuar rendin gjeopolitik në favor të Kinës.
Autore: Dan Wang and Arthur Kroeber Foreign Affairs
