Më shumë se gjysmë shekulli pas Luftës Arabo-Izraelite të 1967-ës dhe miratimit të Rezolutës 242 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, e cila përcaktoi parimin e shkëmbimit të territorit për paqe dhe siguri, izraelitët dhe palestinezët nuk kanë arritur përparim të qëndrueshëm në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të tyre thelbësore. Mundësia për një marrëveshje që i shërben interesave të të dyja palëve po zvogëlohet me shpejtësi, ndërsa pengesat politike dhe fizike për kompromis po i afrohen një pike pa kthim.
Mundësia që Po Venitet
Izraeli gëzon aktualisht një mjedis të favorshëm sigurie, me kërcënime të reduktuara përgjatë kufijve dhe në rajon. Kjo gjendje e bën momentin ideal për të adresuar sfidën e nacionalizmit palestinez përmes një zgjidhjeje politike dhe ushtarake. Megjithatë, ky avantazh nuk do të zgjasë përgjithmonë. Mbështetja afatgjatë e SHBA-së dhe Evropës për Izraelin nuk është e garantuar, veçanërisht nëse perceptimi global për Izraelin si një shtet që mohon të drejtat e palestinezëve forcohet.
Izraeli përballet me një dilemë: ose të angazhohet për një kompromis të sinqertë për bashkëjetesë paqësore me palestinezët, ose të rrezikojë izolimin ndërkombëtar dhe humbjen e mbështetjes që siguron mirëqenien e tij. Edhe pse zgjidhja me dy shtete është bërë e papëlqyeshme për shumë izraelitë, ajo mbetet shpresa më e mirë për sigurinë dhe prosperitetin e tyre. Një shtet palestinez do të ishte jo vetëm në interes të palestinezëve, por edhe të Izraelit, duke i ofruar atij stabilitet dhe legjitimitet global.
Pengesat për Paqen
Izraelitët dhe palestinezët janë afruar disa herë te një marrëveshje tokë-për-paqe, por diplomacia ka dështuar. Udhëheqësit palestinezë, si Yasir Arafat dhe pasardhësit e tij, nuk kanë pranuar ofertat izraelite për territorin, statusin e Jerusalemit dhe kthimin e refugjatëve për shkak të dobësisë politike ose mungesës së vullnetit. Hamasi, nga ana tjetër, e kundërshton paqen në parim, duke refuzuar të pranojë ekzistencën e Izraelit.
Kostot e këtij refuzimi janë të larta. Mbi pesë milionë palestinezë në Bregun Perëndimor dhe Gaza jetojnë nën kontrollin izraelit, pa sovranitet. Situata në terren është përkeqësuar nga zgjerimi i vendbanimeve izraelite – rreth 140 të autorizuara dhe 200 poste të paautorizuara në Bregun Perëndimor, ku jetojnë mbi 500,000 izraelitë. Çdo vendbanim e bën më të vështirë krijimin e një shteti palestinez të qëndrueshëm dhe rrit kostot e zhvendosjes.
Politika izraelite ka lëvizur djathtas, veçanërisht pas sulmit të Hamasit më 7 tetor 2023. Qeveria e Benjamin Netanyahut, e mbështetur nga nacionalistët fetarë të ekstremit të djathtë, ka përforcuar kundërshtimin ndaj një shteti palestinez. Shumë izraelitë druhen se një shtet i tillë mund të shndërrohet në bazë për sulme terroriste, ndërsa të tjerë e kundërshtojnë për arsye ideologjike, duke synuar aneksimin e Gazës dhe Bregut Perëndimor për vendbanime hebraike.
Përfitimet e një Shteti Palestinez
Megjithatë, një shtet palestinez i pavarur dhe sovran, i bazuar në kushte që parandalojnë kërcënimet ndaj Izraelit, mbetet i mundshëm dhe i dobishëm. Në vend të nxitjes së terrorizmit, një shtet i tillë mund ta zvogëlonte atë. Aktualisht, grupet si Hamasi veprojnë pa pasoja, pasi nuk mbajnë përgjegjësi për territor apo qytetarë. Një qeveri palestineze sovrane do të përballonte pasoja ushtarake dhe ekonomike për çdo sulm ndaj Izraelit, duke e motivuar të veprojë në mënyrë konstruktive.
Një shtet palestinez do të lehtësonte zgjerimin e Marrëveshjeve të Abrahamit dhe normalizimin me vendet arabe. Arabia Saudite, për shembull, ka sinjalizuar gatishmërinë për lidhje më të ngushta me Izraelin, por vetëm nëse përparon një zgjidhje me dy shtete. Kjo do të forconte gjithashtu stabilitetin e Jordanisë, duke ulur presionin demografik dhe politik nga palestinezët.
Për Izraelin, një shtet palestinez do të reduktonte tensionet e brendshme. Rreth dy milionë arabë izraelitë mund të radikalizohen nëse Izraeli vazhdon të shtypë aspiratat palestineze. Një shtet palestinez do ta çlironte Izraelin nga dilema mes të qenit një demokraci dhe një shtet hebre, duke shmangur izolimin ndërkombëtar dhe sanksionet e mundshme nga Evropa. Po ashtu, do të zvogëlonte antisemitizmin global dhe do të forconte mbështetjen e SHBA-së, veçanërisht mes hebrenjve të rinj amerikanë.
Në Gaza, mbështetja për një shtet palestinez mund të ofrojë një rrugëdalje nga lufta, duke zëvendësuar forcat izraelite me një forcë stabilizuese arabe dhe duke dobësuar Hamasin përmes konkurrencës politike. Siç tregoi përvoja britanike në Irlandën e Veriut, grupet radikale mposhten jo vetëm me forcë, por edhe duke u ofruar alternativa diplomatike.
Një Qasje Modeste për Diplomacisë
Për shkak të realiteteve politike, objektivi aktual duhet të jetë ruajtja e mundësisë për një zgjidhje me dy shtete dhe krijimi i kushteve për sukses në të ardhmen. Kjo kërkon dy qasje: shmangien e unilateralizmit dhe ndërtimin e një procesi diplomatik.
Shmangia e Unilateralizmit
Palestinezët nuk mund të shpallin një shtet të njëanshëm; ai duhet të krijohet përmes bashkëpunimit me Izraelin. Po ashtu, deklaratat e vendeve si Australia, Kanadaja, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar për njohjen e një shteti palestinez në mungesë të armëpushimit në Gaza mund të jenë joproduktive, duke u dukur si shpërblim për Hamasin.
Izraeli gjithashtu duhet të shmangë unilateralizmin. SHBA-ja duhet të kundërshtojë vendbanimet e reja, aneksimin e territoreve dhe shkeljet e të drejtave të palestinezëve. Administrata Trump mund të sinjalizojë se nuk do të përdorë veton në OKB për të mbrojtur Izraelin nga sanksionet nëse ai minon perspektivat për një shtet palestinez. Tarifat tregtare mund të jenë një mjet shtesë për të ushtruar presion.
Ndërtimi i një Procesi Diplomatik
SHBA-ja, Evropa dhe vendet arabe, përfshirë Arabinë Saudite, duhet të paraqesin një vizion të qartë për diplomacinë, duke përcaktuar pritshmëritë për izraelitët dhe palestinezët dhe ofruar garanci sigurie dhe ndihmë ekonomike. Kjo përfshin mbështetjen për zhvendosjen e kolonëve izraelitë dhe ndërtimin e një shteti palestinez të aftë për të përmbushur detyrimet e tij. Një angazhim afatgjatë për ndërtimin e shtetit do të inkurajonte shfaqjen e një udhëheqjeje më të moderuar palestineze, e cila mund të bindë izraelitët për mundësinë e bashkëjetesës, siç bëri Anwar Sadat me Egjiptin në 1977.
Mundësia e Trump për Paqe
Presidenti Trump, me popullaritetin e tij në Izrael dhe mes hebrenjve dhe të krishterëve ungjillorë amerikanë, është në një pozicion unik për të ndërmjetësuar paqen. Sukseset e tij diplomatike, si Marrëveshjet e Abrahamit dhe njohja e Lartësive të Golanit, i japin atij ndikim të konsiderueshëm. Një shtytje për paqe do të forconte pozicionin global të SHBA-së dhe trashëgiminë e Trump si paqebërës.
Bota arabe është gjithnjë e më e hapur për paqe me Izraelin, siç tregohet nga Deklarata e Nju Jorkut e korrikut 2025, e cila bën thirrje që Hamasi të dorëzojë kontrollin e Gazës te Autoriteti Palestinez. Në Izrael, protestat kundër politikave të Netanyahut dhe mbështetja për kthimin e pengjeve sugjerojnë se trashëgimia e Yitzhak Rabinit për kompromis mbetet e gjallë.
Pse Tani Është Koha
Pa një shtet palestinez, Izraeli rrezikon një luftë të përhershme me një popullsi të dëshpëruar, izolim ndërkombëtar dhe destabilizim të fqinjëve si Jordania. Alternativat – pushtimi i vazhdueshëm, zhvendosja e detyruar e palestinezëve ose një shtet i vetëm – do të minonin identitetin hebre dhe demokratik të Izraelit.
Një zgjidhje me dy shtete, pavarësisht sfidave, mbetet opsioni më i mirë. Siç tha Winston Churchill për demokracinë, ajo mund të jetë “forma më e keqe” përveç alternativave të tjera. Izraeli, i cili gëzon paqe me Egjiptin, Jordaninë, Emiratet dhe Bahreinin, dhe ka dobësuar kërcënimet nga Irani dhe përfaqësuesit e tij, ka një mundësi unike për të vepruar. SHBA-ja, si miku më i ngushtë i Izraelit, duhet të udhëheqë përpjekjet për të krijuar një shtet palestinez para se kjo mundësi të zhduket përfundimisht. Koha për veprim është tani.
Nga Richard Haass – Foreign Affairs
