Tensionet midis Iranit dhe Izraelit kanë hyrë në një fazë të re përshkallëzimi të hapur, duke përforcuar shqetësimet globale për një konflikt të gjerë rajonal. Marrëdhëniet midis dy fuqive rivale të Lindjes së Mesme kanë qenë historikisht të tensionuara, por përplasjet e fundit ushtarake e kanë zhvendosur situatën nga një luftë indirekte në një konfrontim të drejtpërdrejtë.
Sipas një analize të publikuar nga BBC, përshkallëzimi nuk ishte një surprizë për vëzhguesit ndërkombëtarë, pasi tensionet janë ndërtuar ndër vite përmes përfaqësuesve dhe aleatëve rajonalë të dy vendeve.
Si nisi përshkallëzimi i fundit?
Përplasjet ushtarake mes Iranit dhe Izraelit u intensifikuan pas fillimit të luftës në Gaza, më 7 tetor 2023. Grupi palestinez Hamas, i lidhur me Gardën Revolucionare të Iranit, nisi sulmet ndaj Izraelit, ndërsa aleatët rajonalë të Teheranit, si Huthitë në Jemen, nisën të godasin objektiva izraelite dhe anije tregtare të lidhura me shtetin hebre në Detin e Kuq.
Përgjigjja e Izraelit nuk vonoi. Në shtator të vitit të kaluar, ushtria izraelite vrau Hassan Nasrallah, udhëheqësin e lëvizjes Hezbollah, në një sulm ndaj komandës së tyre qendrore në Liban. Vetëm një muaj më pas, udhëheqësi i Hamasit, Yahya Sinwar, u vra gjithashtu në një sulm izraelit.
Në tetor, si kundërpërgjigje, Irani ndërmori një sulm masiv me mbi 180 raketa ndaj Izraelit, shumica e të cilave u kapën nga sistemet mbrojtëse izraelite. Izraeli iu përgjigj me sulme ajrore ndaj objektivave strategjike në territorin iranian. Edhe pse operacionet ushtarake u zbutën për një periudhë, tensioni mbeti i lartë.
Fjalori i luftës dhe retorika armiqësore
Gjatë kësaj kohe, autoritetet izraelite vazhdimisht e kanë përshkruar Iranin si një “kërcënim ekzistencial” për sigurinë e shtetit, ndërsa liderët iranianë kanë përdorur retorikë të ashpër, duke e quajtur Izraelin një “tumor kanceroz që duhet zhdukur”.
Rreziku bërthamor dhe reagimi ndërkombëtar
Një tjetër pikë kyçe e përplasjes mbetet programi bërthamor iranian. Izraeli ka shprehur shqetësim se Teherani po përpiqet të zhvillojë armë bërthamore dhe se operacionet aktuale synojnë goditjen e kapaciteteve ushtarake dhe infrastruktures bërthamore të Iranit.
Nga ana tjetër, Irani mohon këto akuza, duke deklaruar se programi i tij ka qëllime vetëm paqësore. Megjithatë, shumë vende perëndimore dhe Agjencia Ndërkombëtare për Energji Atomike (IAEA) mbeten skeptike. Të enjten, agjencia e OKB-së e akuzoi zyrtarisht Iranin për shkelje të detyrimeve të tij për mospërhapje bërthamore, duke konfirmuar se Irani ka pasuruar uranium përtej kufijve të lejuar prej disa vitesh.
Për më tepër, bisedimet e planifikuara midis SHBA-së dhe Iranit për çështjen bërthamore, që duhej të rifillonin këtë fundjavë, janë anuluar. Njoftimi u dha nga Omani, vendi ndërmjetës, duke shtuar pasigurinë për një zgjidhje diplomatike.
Konflikt që rrezikon të përhapet më tej
Me retorikën gjithnjë e më agresive dhe përplasjet direkte në rritje, analistët ndërkombëtarë paralajmërojnë se situata mund të përshkallëzohet në një konflikt të gjerë rajonal, duke përfshirë aleatë të tjerë si Hezbollahun dhe grupet e milicisë të mbështetura nga Irani në Irak dhe Siri.
Bota vështron nga afër zhvillimet, ndërsa kërkesat për përmbajtje dhe diplomaci shtohen përballë një krize që mund të dalë shpejt jashtë kontrollit.
