Një vështrim i ri në dokumentet e deklasifikuara të Politikës së Sigurisë Kombëtare të viteve 1985–1988 hedh dritë mbi përpjekjet e Presidentit Ronald Reagan për të riformuluar strategjinë bërthamore të SHBA-së dhe ndikimin e tyre në stabilitetin global. Nga Iniciativa Strategjike e Mbrojtjes te negociatat me Bashkimin Sovjetik, ky vëllim ofron mësime të rëndësishme për sfidat e sigurisë së sotme.
Më 1 gusht 2025, Zyra e Historianit e Departamentit të Shtetit të SHBA-së publikoi vëllimin Politika e Sigurisë Kombëtare, 1985–1988, Pjesa 1, pjesë e serisë Marrëdhëniet me Jashtë të Shteteve të Bashkuara. Ky dokument historik përqendrohet në përpjekjet e Presidentit Ronald Reagan për të avancuar Iniciativën Strategjike të Mbrojtjes (SDI) dhe Programin e Modernizimit Strategjik, duke ofruar një pasqyrë të thellë të dinamikave gjeopolitike dhe të sigurisë në vitet e fundit të Luftës së Ftohtë. Në një kohë kur debatet për politikën bërthamore dhe stabilitetin strategjik mbeten aktuale, ky vëllim nxjerr në pah paralelet mes sfidave të epokës së Reaganit dhe atyre të sotme, siç janë ambiciet për modernizimin e forcave strategjike të SHBA-së dhe përballja me fuqitë rivale.
Konteksti Gjeopolitik dhe Rëndësia Historike
Vëllimi nxjerr në pah tensionet dhe ambiciet e administratës Reagan për të riformuluar ekuilibrin e fuqisë globale përmes një kombinimi të forcimit ushtarak dhe diplomacisë. Iniciativa Strategjike e Mbrojtjes, e njohur si “Star Wars”, synonte të krijonte një mburojë kundër raketave balistike, ndërsa Programi i Modernizimit Strategjik synonte të përditësonte arsenalin bërthamor të SHBA-së. Këto përpjekje ishin përgjigje ndaj kërcënimit sovjetik, por edhe një mjet për të ushtruar presion ekonomik dhe politik mbi Bashkimin Sovjetik, i cili po përjetonte dobësi të brendshme.
Dokumentet e deklasifikuara zbulojnë se si administrata Reagan u përball me sfida të brendshme dhe të jashtme. Brenda SHBA-së, skepticizmi nga Shefat e Përbashkët të Shtabit dhe komuniteti i inteligjencës për idenë e një bote pa raketa balistike nxori në pah tensionet mes vizionit të Reaganit dhe realiteteve ushtarake dhe buxhetore. Jashtë vendit, aleatët e NATO-s, si Britania dhe Franca, shprehën shqetësime se eliminimi i raketave balistike mund të dobësonte parandalimin bërthamor dhe angazhimin e SHBA-së për mbrojtjen e Evropës.
Direktiva 250 dhe Vizioni për një Botë pa Raketa Balistike
Një nga zbulimet kryesore të vëllimit është Direktiva 250 e Vendimit për Sigurinë Kombëtare, e nënshkruar nga Reagan më 3 nëntor 1986 pas Samitit të Reykjavikut. Kjo direktivë udhëzoi Shefat e Përbashkët të Shtabit dhe Agjencinë Qendrore të Inteligjencës (CIA) të vlerësonin mundësitë dhe kostot e eliminimit të të gjitha raketave balistike ndërkontinentale dhe të lëshuara nga nëndetëset brenda një dekade. Dokumentet e deklasifikuara tregojnë skepticizmin e thellë të ushtrisë dhe CIA-s ndaj këtij propozimi:
-
Shefat e Përbashkët të Shtabit: Në takimin e 19 dhjetorit 1986, ata argumentuan se eliminimi i raketave balistike do të ndryshonte ekuilibrat strategjikë. Për shembull, Admirali Carlisle Trost vuri në dukje se një regjim pa raketa balistike do të lironte nëndetëset sovjetike për misione të tjera, ndërsa Gjenerali John A. Wickham theksoi kostot e larta të modernizimit të forcave tokësore, të vlerësuara në 180 miliardë dollarë.
-
CIA: Në një memorandum të 15 janarit 1987, Drejtori në Detyrë i CIA-s, Robert Gates, paralajmëroi se sovjetikët mund të përfitonin më shumë nga një regjim pa raketa balistike, duke e konsideruar propozimin si një “kurth” të mundshëm të Gorbaçovit. Raporti i CIA-s theksonte gjithashtu shqetësimet e Kinës, e cila mbështetej te raketat balistike për parandalimin e saj, dhe aleatëve të NATO-s, të cilët e shihnin eliminimin e këtyre raketave si një dobësim të sigurisë evropiane.
Reagan, megjithatë, këmbënguli në seriozitetin e vizionit të tij, duke e parë atë si një mjet për të testuar sinqeritetin e sovjetikëve dhe për të avancuar negociatat për reduktimin e armëve. Ai deklaroi se SHBA-ja duhej të tregonte vendosmëri për të parandaluar një garë armatimesh ku sovjetikët mund të humbnin për shkak të kufizimeve të tyre ekonomike.
Pengesat Politike dhe Skandali Iran-Contra
Përpjekjet e Reaganit u ndërlikuan nga skandali Iran-Contra, i cili shpërtheu në nëntor 1986 dhe dobësoi autoritetin e administratës. Seancat dëgjimore në Kongres, që zgjatën nga maji deri në gusht 1987, shpërqendruan administratën dhe kufizuan aftësinë e saj për të sfiduar skepticizmin e brendshëm ndaj Direktivës 250. Për më tepër, Akti i Buxhetit të Balancuar Gramm-Rudman-Hollings i vitit 1985, i cili kufizonte shpenzimet federale, e bëri të pamundur financimin e modernizimit të nevojshëm për një botë pa raketa balistike.
Megjithatë, Reagan arriti të nënshkruajë Traktatin e Forcave Bërthamore të Ndërmjetme (INF) në dhjetor 1987, një hap i rëndësishëm drejt reduktimit të armëve bërthamore. Përpjekjet e tij për Traktatin e Reduktimit të Armëve Strategjike (START) vazhduan deri në fund të presidencës së tij, duke reflektuar këmbënguljen për të arritur një marrëveshje historike.
Mësime për Sigurinë e Sotme
Ky vëllim ofron disa mësime kritike për politikëbërësit dhe analistët e sotëm të sigurisë:
-
Tensionet mes vizionit dhe pragmatizmit: Vizioni i Reaganit për një botë pa raketa balistike u përball me sfida praktike, si kostot e larta dhe skepticizmi i ushtrisë. Kjo pasqyron sfidat aktuale të modernizimit të forcave strategjike të SHBA-së në një mjedis me kufizime buxhetore dhe kërcënime të reja gjeopolitike.
-
Ndikimi i aleancave: Opozita e aleatëve të NATO-s ndaj eliminimit të raketave balistike nxjerr në pah rëndësinë e koordinimit me partnerët ndërkombëtarë. Sot, tensionet brenda NATO-s dhe konkurrenca me fuqi si Kina dhe Rusia kërkojnë një qasje të ngjashme të balancuar.
-
Kufizimet e brendshme: Skandali Iran-Contra dhe kufizimet buxhetore dobësuan aftësinë e Reaganit për të zbatuar politikat e tij. Ngjashëm, polarizimi politik dhe kufizimet fiskale mund të pengojnë përpjekjet e sotme për modernizimin e forcave strategjike.
-
Paralelet me të tashmen: Ambiciet e administratës aktuale për të modernizuar arsenalin bërthamor dhe për të zhvilluar sisteme të avancuara mbrojtëse, siç është “Kupola e Artë” e propozuar nga Presidenti Trump, jehonë me përpjekjet e Reaganit për SDI. Dokumentet e deklasifikuara sugjerojnë nevojën për një qasje të kujdesshme që balancon inovacionin me stabilitetin strategjik.
Burimet për Analizë të Mëtejshme
Seria Marrëdhëniet me Jashtë të Shteteve të Bashkuara ofron një arkiv të pasur dokumentesh parësore, të cilat mund të krahasohen me burime të tjera për një kuptim më të plotë të epokës së Reaganit. Libra si The Peacemaker i Will Inboden, Reagan: His Life and Legend i Max Boot dhe Gorbachev: Jeta dhe Kohët e Tij i William Taubman ofrojnë perspektiva të ndryshme mbi rolin e Reaganit dhe ndikimin e politikave të tij. Për më tepër, Euromissiles i Susan Colbourn dhe To Run the World i Sergey Radchenko ndihmojnë në kuptimin e dinamikave të aleancave dhe ambicieve sovjetike gjatë Luftës së Ftohtë.
Për analistët dhe studiuesit, dokumentet nga Samiti i Reykjavikut (tetor 1986) dhe burimet sovjetike të përfshira në Samitet e Fundit të Superfuqive të Tom Blanton dhe Svetlana Savranskaya mund të ofrojnë një pamje më të gjerë të negociatave bërthamore. Krahasimi i këtyre dokumenteve me raportet e shtypit të kohës mund të ndihmojë në vlerësimin e perceptimeve publike dhe realiteteve të politikës.
Përfundim
Vëllimi Politika e Sigurisë Kombëtare, 1985–1988, Pjesa 1 nxjerr në pah kompleksitetin e përpjekjeve të Reaganit për të riformuluar strategjinë bërthamore të SHBA-së në një epokë tensionesh gjeopolitike dhe kufizimesh të brendshme. Nga vizioni i tij për një botë pa raketa balistike te sfidat e skepticizmit ushtarak dhe skandalit Iran-Contra, ky dokument ofron një pasqyrë të vlefshme për sfidat e sigurisë globale. Në një kohë kur fuqitë botërore vazhdojnë të konkurrojnë për epërsi strategjike, mësimet nga kjo periudhë mbeten thelbësore për të kuptuar se si të balancohet fuqia, diplomacia dhe stabiliteti në një botë të pasigurt.
