Autor: Kenneth S. Rogoff
Për dekada, Shtetet e Bashkuara kanë shfrytëzuar statusin e dollarit si monedhë rezervë globale për të financuar luftëra, recesione, pandemi dhe kriza financiare përmes borxhit të madh. Me borxhin publik që i afrohet 100% të PBB-së dhe normat e interesit në rritje, besimi në aftësinë e SHBA-së për të menaxhuar këtë barrë po zbehet. Kjo situatë rrezikon jo vetëm stabilitetin ekonomik të vendit, por edhe dominimin e tij global, duke ngritur pyetjen: a mund të çojë varësia e Uashingtonit nga borxhi në një krizë globale që do të riformësojë rendin botëror?
Rritja e Borxhit dhe Krizat e Kaluara
Për çerek shekulli, SHBA-ja ka përdorur borxhin si mjet për të adresuar sfidat, nga kriza financiare globale e 2008-2009 te pandemia e COVID-19. Borxhi bruto ka arritur në 37 trilionë dollarë, i krahasueshëm me atë të të gjitha ekonomive të tjera të mëdha të zhvilluara së bashku. Për vite, normat e ulëta të interesit dhe statusi i dollarit si aset i sigurt global i mundësuan Uashingtonit të huazojë pa pasoja të dukshme. Deficitet dukej se ofronin një “drekë falas”, me investitorët globalë të gatshëm të blejnë obligacione të Thesarit amerikan edhe në kohë pasigurie.
Por ky besim po venitet. Që nga 2023, normat e interesit afatgjatë për obligacionet 10- dhe 30-vjeçare të Thesarit janë rritur ndjeshëm, duke rritur koston e shërbimit të borxhit. Në vitin fiskal 2024, SHBA-ja shpenzoi 880 miliardë dollarë për pagesat e interesit, më shumë se buxheti i saj i mbrojtjes prej 850 miliardë dollarësh. Agjencitë kryesore të vlerësimit të kreditit ulën notën e borxhit amerikan deri në maj 2025, dhe bankat e huaja që mbajnë triliona dollarë në obligacione amerikane po shfaqin shqetësime për qëndrueshmërinë fiskale të SHBA-së.
Pse Normat e Larta të Interesit Janë një Kërcënim
Rritja e normave të interesit e përkeqëson barrën e borxhit. Një rritje prej 1% në normën mesatare të interesit shton 370 miliardë dollarë në pagesat vjetore të interesit. Me borxhin aktual, kjo kosto mund të bëhet e papërballueshme. Përpjekjet e administratës Trump për të fajësuar Rezervën Federale për normat e larta janë mashtruese, pasi normat afatgjata përcaktohen nga tregjet globale, jo nga banka qendrore. Nëse Rezerva Federale ul normat afatshkurtra nën presion politik, inflacioni mund të rritet, duke detyruar investitorët të kërkojnë kthime më të larta dhe duke përkeqësuar krizën.
Pavarësia e Rezervës Federale është kyçe për të mbajtur inflacionin nën kontroll dhe për të siguruar investitorët, por sulmet ndaj saj rrezikojnë të rrisin kostot e huamarrjes. Për shembull, propozimet si Marrëveshja Mar-a-Lago e 2024, që sugjeronte mospagim selektiv ndaj kreditorëve të huaj, kanë tronditur tregjet globale. Edhe një klauzolë e hequr nga një projektligj i 2025-ës, që do t’i jepte presidentit autoritetin për të taksuar investitorët e huaj, tregon se sa afër është SHBA-ja me masa drastike.
Sfida ndaj Dollarit si Monedhë Rezervë
Statusi i dollarit si monedhë rezervë globale ka ulur kostot e huamarrjes për SHBA-në, por borxhi i lartë dhe pasiguritë politike po e kërcënojnë këtë avantazh. Investitorët e huaj, që mbajnë rreth një të tretën e borxhit amerikan, mund të kufizojnë zotërimet e tyre, duke rritur presionin mbi normat e interesit. Në afat të mesëm, dollari mund të humbasë terren ndaj juanit kinez, euros ose kriptomonedhave, duke e bërë më të vështirë financimin e borxhit.
Një erozion i besimit në dollar mund të ketë pasoja të mëdha. Nëse investitorët braktisin obligacionet e Thesarit, normat e interesit do të rriten, duke ulur çmimet e aksioneve dhe banesave, duke penguar investimet dhe duke ngadalësuar rritjen ekonomike. Një krizë e tillë do të destabilizonte jo vetëm SHBA-në, por edhe ekonominë globale, duke pasur parasysh rolin e dollarit në tregtinë dhe financat ndërkombëtare.
Politikat e Borxhit dhe Rreziku i një Krize
Problemi i borxhit amerikan nuk filloi me administratën aktuale. Që nga vitet 1980, nën Presidentin Ronald Reagan, deficitet u normalizuan, me supozimin se “nuk kanë rëndësi”. Administrata Biden regjistroi një deficit prej 1.8 trilion dollarësh në 2024, ose 6.4% të PBB-së, një rekord në kohë paqeje. Administrata Trump ka parashikuar deficite të ngjashme, prej 6-7% të PBB-së deri në fund të dekadës, me raportin e borxhit ndaj PBB-së që mund të arrijë 172% deri në 2054, sipas Zyrës së Buxhetit të Kongresit (CBO).
Trump dhe këshilltarët e tij pretendojnë se rritja ekonomike, e nxitur nga inteligjenca artificiale (IA), do të gjenerojë të ardhura të mjaftueshme për të ulur deficitet. Ata parashikojnë një rritje vjetore prej 2.8%, krahasuar me 1.8% të CBO-së, një ndryshim që mund të dyfishojë ekonominë çdo 25 vjet në vend të 39 viteve. Megjithatë, pengesat si kërkesat për energji, rregulloret dhe politikat populiste mund të ngadalësojnë përfitimet e IA-së.
Një tronditje e madhe ekonomike – si një luftë kibernetike, konflikt ushtarak, katastrofë klimatike ose krizë financiare – mund të përkeqësojë situatën. Kriza financiare globale dhe pandemia shtuan borxhe të barabarta me 30% dhe 15% të PBB-së, respektivisht. Një ngjarje e ngjashme në 5-7 vitet e ardhshme mund të çojë në një krizë borxhi të paprecedentë.
Pse Normat e Ulëta Nuk Janë më të Garantuara
Për dy dekada, ekonomistë si Lawrence Summers dhe Olivier Blanchard argumentuan se normat e ulëta të interesit, të nxitura nga stanjacioni laik, lejonin shpenzime agresive me deficite. Teoria moderne monetare madje sugjeroi se deficitet e mëdha ishin të qëndrueshme në një ekonomi në rritje. Por rritja e borxhit global, nga 55% në 95% e PBB-së mesatare të G-7 që nga 2006, dhe faktorë si populizmi, luftërat tarifore dhe kostot klimatike po ushtrojnë presion mbi normat e interesit.
Historia tregon se normat e ulëta nuk janë të përhershme. Pas krizës financiare globale, normat reale ranë për shkak të pasojave të krizës, por këto efekte po zbehen. Japonia, me një borxh bruto prej 235% të PBB-së, dhe Italia, me 127%, ilustrojnë rreziqet e borxhit të lartë. SHBA-ja, me 98% borxh neto ndaj PBB-së, nuk është shumë prapa.
Skenarët e Krizës dhe Zgjidhjet e Mundshme
Një krizë borxhi mund të shfaqet si një “çarje në tregun e obligacioneve”, siç paralajmëroi Jamie Dimon, CEO i JPMorgan Chase, ku normat e interesit rriten papritur për shkak të humbjes së besimit të investitorëve. Alternativa është një rritje graduale e rendimenteve të obligacioneve, duke ulur besimin e konsumatorëve dhe biznesit dhe duke ngadalësuar rritjen.
Për të shmangur krizën, SHBA-ja mund të ndjekë disa strategji:
-
Masat shtrënguese: Reduktimi i deficiteve përmes rritjes së taksave ose uljes së shpenzimeve, por kjo është politikisht e vështirë në një mjedis të polarizuar.
-
Inflacioni i lartë: Përdorimi i inflacionit për të ulur vlerën reale të borxhit, si në vitet 1970, por kjo rrezikon destabilizimin ekonomik dhe dëmton qytetarët me të ardhura të ulëta.
-
Shtypja financiare: Detyrimi i bankave dhe institucioneve financiare për të mbajtur borxhin qeveritar, si pas Luftës së Dytë Botërore, por kjo mund të pengojë rritjen afatgjatë duke kufizuar kreditimin për sektorin privat.
-
Mospagesa selektive: Refuzimi i pagesave ndaj kreditorëve të huaj, siç sugjerohej nga Marrëveshja Mar-a-Lago, por kjo mund të shkatërrojë besimin në dollar.
-
Monedhat e qëndrueshme: Legjislacioni i 2025-ës për monedhat e qëndrueshme në dollarë mund të krijojë një treg të robëruar për borxhin e Thesarit, por rreziqet e tyre, si tërheqjet masive, mbeten të paqarta.
Secila nga këto zgjidhje ka kosto të larta. Për shembull, shtypja financiare, e përdorur nga Japonia dhe Evropa, ka ngadalësuar rritjen afatgjatë. Inflacioni i lartë dëmton më së shumti të varfrit, ndërsa mospagesa rrezikon statusin e dollarit.
Pasojat Gjeopolitike
Një krizë borxhi në SHBA do të kishte pasoja të mëdha globale. Dollarin si monedhë rezervë e ka mbështetur fuqinë amerikane që nga Lufta e Dytë Botërore, duke i mundësuar SHBA-së të financojë shpenzimet ushtarake dhe të projektojë ndikim global. Një humbje e besimit në dollar mund të dobësojë aftësinë e SHBA-së për të reaguar ndaj krizave, duke e lënë atë të ekspozuar ndaj sfidave nga Kina, Rusia dhe fuqitë e tjera në rritje.
Historikisht, asnjë vend nuk ka mbajtur një monedhë dominuese pa qenë superfuqi. Perandoritë si Spanja, Holanda dhe Britania e Madhe e humbën ndikimin e tyre kur borxhi i tyre u bë i paqëndrueshëm. SHBA-ja rrezikon një fat të ngjashëm nëse nuk adreson problemin e borxhit.
Çfarë Duhet Bërë?
Uashingtoni duhet të veprojë urgjentisht për të shmangur një krizë. Kjo përfshin:
-
Stabilizimin fiskal: Reduktimi i deficiteve përmes një kombinimi të taksave dhe reformave të shpenzimeve, duke ruajtur hapësirë për kriza të ardhshme.
-
Mbrojtjen e pavarësisë së Rezervës Federale: Për të mbajtur besimin e investitorëve dhe për të kontrolluar inflacionin.
-
Investimin në rritje afatgjatë: Përkrahja e inovacionit, veçanërisht në IA, pa politika populiste që pengojnë përparimin.
-
Force diplomatike: Bindja e investitorëve të huaj për qëndrueshmërinë e dollarit përmes politikave të përgjegjshme fiskale.
Pa këto masa, SHBA-ja rrezikon një dekadë të humbur ekonomike, me inflacion të lartë, rritje të ngadaltë dhe një dollar të dobësuar. Kjo do të kufizonte aftësinë e saj për të financuar mbrojtjen, ndihmat e huaja dhe përgjigjet ndaj krizave, duke e lënë botën më të ekspozuar ndaj kaosit.
Përfundim
Trajektorja aktuale e borxhit të SHBA-së është një bast i rrezikshëm. Me normat e interesit në rritje, borxhin në nivele rekord dhe mungesën e vullnetit politik për reforma, një krizë borxhi njëherë në shekull është gjithnjë e më e mundshme. Nëse ndodh, ajo do të tronditë ekonominë globale dhe do të dobësojë fuqinë amerikane, duke hapur rrugën për një rend botëror të ri ku SHBA-ja nuk është më superfuqia dominuese. Për të shmangur këtë fat, Uashingtoni duhet të veprojë tani, duke pranuar se borxhi i pakontrolluar është një kërcënim jo vetëm ekonomik, por edhe gjeopolitik, që mund të riformësojë botën në dekadat e ardhshme.
