Analizë nga Prof. Asoc. Dr. Artan Nimani
Forumi Intelektual Europa 2023
Gjatë dekadës së fundit, mbi-tërheqjet bankare në Kosovë kanë marrë një rritje alarmante, veçanërisht pas vitit 2020. Ky fenomen përbën një pasqyrë të qartë të sfidave me të cilat po përballen familjet dhe individët kosovarë në përpjekjet e tyre për të mbijetuar ekonomikisht. Mbiterheqja e mjeteve financiare mund të çojë në krijimin e borxheve dhe shtimin e tensionit ekonomik për individët, pasi rrit pagesat e interesave dhe zvogëlon mundësitë për shpenzime të tjera të nevojshme. Kjo gjendje mund të krijojë një cikël të vështirë financiar dhe të ndikojë negativisht në mirëqenien e përgjithshme.
Qeveria Kurti është përgjegjëse për politikat që nuk kanë arritur të përmirësojnë standardin e jetesës, përkundrazi kanë rritur barrën financiare mbi qytetarët. Mungesa e masave efektive për punësim dhe mbështetje sociale është një nga arsyet që shumë individë ndihen më të rënduar ekonomikisht.
Grafiku më sipër tregon mbitërheqjet bankare në Kosovë gjatë periudhës 2013-2023, ku vitet 2021-2023 janë shënuar me ngjyrë të kuqe për të theksuar rritjen e rrezikshme të mbi-tërheqjeve në këto vite. Kjo rritje sinjalizon një përkeqësim të stabilitetit financiar dhe një hendek të thellë financiar për shumë familje, të cilat gjithnjë e më shumë po mbështeten në kredi bankare për të mbuluar nevojat mujore.
Rritja drastike nga viti 2021 e tutje sugjeron që faktorët ekonomikë dhe socialë, si inflacioni dhe papunësia, po përkeqësojnë gjendjen financiare, me pasoja serioze për ekonominë e Kosovës në terma afatgjatë.
Siç shihet vlera e mbitërheqjeve ka arritur nivele rekord, duke ngritur pyetje serioze rreth varfërisë, pabarazisë financiare dhe qëndrueshmërisë së ekonomisë së Kosovës.
Çfarë i shtyn qytetarët drejt këtyre huamarrjeve të kushtueshme? Dhe cilat janë pasojat afatgjata për shoqërinë dhe ekonominë?
Në këtë analizë, do të shqyrtojmë faktorët që nxisin këtë trend shqetësues dhe ndikimin e tij mbi ekonominë dhe mirëqenien e qytetarëve.
1. Sinjal i varfërisë dhe pabarazisë financiare: Rritja e mbi-tërheqjeve sugjeron se gjithnjë e më shumë qytetarë po përballen me vështirësi financiare për të përmbushur nevojat e tyre mujore, duke përfshirë shpenzimet bazë të jetesës. Kjo mund të lidhet me një përkeqësim të standardit të jetesës, pagat e ulëta, inflacionin, ose mungesën e vendeve të punës të mirëpaguara.
2. Pamundësia për të mbyllur shpenzimet mujore të familjes: Familjet kosovare duket se po i drejtohen mbi-tërheqjeve për të mbuluar nevojat e përditshme, një tregues i qartë i një hendeku financiar që po rëndon në mënyrë të vazhdueshme mbi ta. Mbi-tërheqjet në këtë kontekst janë të dëmshme sepse krijojnë varësi dhe sjellin kosto shtesë si interesa dhe tarifa të tjera.
3. Pasojat për qytetarët: Rritja e mbi-tërheqjeve ka pasoja të rënda financiare për individët dhe familjet. Për shkak të kamatave dhe tarifave, borxhet e mbetura bëhen më të mëdha, duke i futur qytetarët në një rreth vicioz varësie financiare. Në afat të gjatë, kjo mund të përkeqësojë edhe shëndetin e tyre mendor dhe mirëqenien sociale.
4. Pasojat për ekonominë: Një rritje e tillë e mbi-tërheqjeve reflekton sfida më të mëdha për ekonominë kombëtare, duke treguar mungesën e stabilitetit financiar për një pjesë të madhe të popullsisë. Nëse trendi vazhdon, bankat mund të ndodhen në një situatë më të rrezikshme për të menaxhuar likuiditetin dhe kreditë me rrezikshmëri të lartë. Kjo, në kthim, mund të ndikojë në aftësinë e sistemit bankar për të ofruar kredi me kushte të përballueshme për qytetarët dhe bizneset.
5. Rekomandime për politika ekonomike dhe sociale: Për të adresuar këtë fenomen, qeveria dhe institucionet financiare duhet të ndërmarrin hapa të përbashkët për të ulur varësinë nga mbi-tërheqjet bankare. Kjo mund të përfshijë programe për rritjen e pagave, mbështetje sociale për familjet me të ardhura të ulëta, dhe edukim financiar për të gjithë që të menaxhojnë më mirë buxhetin personal.
Rritja e mbitërheqjeve bankare në Kosovë është një tregues serioz i krizës ekonomike dhe pabarazisë financiare. Kjo analizë thekson nevojën për reforma të shpejta për të rritur stabilitetin financiar dhe për të krijuar një ekonomi më të qëndrueshme dhe përfshirëse për të gjithë qytetarët.
Rritja e obligimeve financiare të qytetarëve në banka, që ka arritur shifrën e 471 milionë euro vetëm gjatë vitit 2023, pasqyron mungesën e masave të duhura ekonomike dhe mbështetjes nga ana e qeverisë. Kjo situatë vjen si pasojë e politikave të paqarta dhe papërgjegjësisë së kësaj qeverie, e cila ka dështuar të përmirësojë jetën e qytetarëve dhe t’u ofrojë mundësi për zhvillim ekonomik. Për të shmangur thellimin e krizës financiare, është e nevojshme një qeveri e re që të fokusohet në politika të qëndrueshme ekonomike dhe përmirësimin e kushteve jetësore për të gjithë qytetarët.
