Burimi: Jim Ellis dhe Steven Chu, Foreign Affairs
Tajvani po përballet me një krizë të heshtur energjitike që mund të ketë pasoja të mëdha gjeopolitike, veçanërisht në marrëdhëniet e tij të tensionuara me Kinën. Mbyllja e reaktorit të fundit bërthamor në maj 2025 shënoi fundin e një procesi denuklearizimi që ka lënë ishullin të varur pothuajse tërësisht nga importet e energjisë, duke e bërë atë të cenueshëm ndaj bllokadave dhe ndërprerjeve të mundshme. Për të garantuar sigurinë e tij dhe rolin kyç në zinxhirin global të teknologjisë, Tajvani duhet të rishqyrtojë politikat e tij energjetike dhe të ringjallë energjinë bërthamore.
Varësia e Rrezikshme nga Importet
Në mesin e viteve 1980, energjia bërthamore përbënte gjysmën e prodhimit të energjisë elektrike të Tajvanit, një strategji e nisur nga diktatori Chiang Kai-shek pas krizës së naftës të viteve 1970. Por pas përfundimit të sundimit ushtarak në 1987, ndjenjat anti-bërthamore u forcuan, të nxitura nga frika për katastrofa si Çernobili dhe lidhja e energjisë bërthamore me të kaluarën autoritare. Aksidenti i Fukushimës në 2011 përforcoi këto shqetësime, duke çuar në mbylljen e gjashtë reaktorëve funksionalë dhe ndalimin e ndërtimit të dy të tjerëve.
Sot, Tajvani importon 98% të energjisë së tij në formën e naftës, gazit natyror të lëngshëm (LNG) dhe qymyrit. Kjo varësi e lë ishullin të ekspozuar ndaj kërcënimeve, veçanërisht nga Kina, e cila rregullisht kryen stërvitje ushtarake për të simuluar bllokadën e porteve tajvaneze, përfshirë ato që furnizohen nga anijet cisternë të energjisë. Një ndërprerje e tillë mund të paralizojë ekonominë e Tajvanit dhe të ndikojë drejtpërdrejt në Shtetet e Bashkuara, të cilat varen nga Tajvani për çipat logjikë të avancuar që fuqizojnë inteligjencën artificiale.
Kërkesa në Rritje dhe Rrjeti i Brishtë
Industria e çipave të Tajvanit, e udhëhequr nga gjiganti Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC), konsumon sasi të mëdha energjie. TSMC vetëm përdor 8% të energjisë së ishullit, pothuajse gjysmën e konsumit të të gjitha familjeve tajvaneze. Me rritjen e prodhimit të çipave për IA, rrjeti elektrik i Tajvanit, tashmë i mbingarkuar, po përballet me kufizime të rënda. Rezervat e energjisë bien shpesh nën 10%, një nivel kritik që rrit rrezikun e ndërprerjeve, siç u pa në maj 2021 kur gjysma e parqeve shkencore të çipave përjetuan ndërprerje të energjisë.
Për më tepër, kapaciteti i kufizuar i ruajtjes së energjisë e bën Tajvanin edhe më të cenueshëm. Ndërsa Japonia dhe Koreja e Jugut kanë ndërtuar rezerva të mëdha LNG, Tajvani ka kapacitete për vetëm dhjetë ditë furnizim. Me një cisternë LNG që shkarkohet çdo një ditë e gjysmë, një bllokadë detare ose fatkeqësi natyrore si tajfunët mund të shterojë shpejt rezervat.
Dështimi i Tranzicionit të Gjelbër
Tajvani ka synuar të kalojë nga energjia bërthamore dhe qymyri drejt burimeve të rinovueshme dhe gazit natyror, me qëllimin ambicioz të emetimeve neto zero deri në 2050. Megjithatë, tranzicioni ka qenë i ngadaltë: në 2024, vetëm 12% e energjisë elektrike vinte nga burimet e rinovueshme, shumë më pak se objektivi 20% për 2025. Kufizimet e tokës, protestat mjedisore dhe kostot e larta kanë penguar ndërtimin e infrastrukturës së re. Terminalet e LNG-së operojnë në kapacitet maksimal, me pak hapësirë për zgjerim, dhe një terminal i tretë, i vonuar nga protestat, pritet të hyjë në funksion vetëm këtë verë.
Një Zgjidhje: Ringjallja e Energjisë Bërthamore
Një ndryshim i qëndrimit ndaj energjisë bërthamore po ndodh në Tajvan. Sipas një sondazhi të gushtit 2024 nga revista CommonWealth, gati 70% e tajvanezëve mbështesin ruajtjen e energjisë bërthamore. Rinisja e reaktorëve të mbyllur, si ato në Maanshan dhe Kuosheng, mund të sigurojë një burim të qëndrueshëm energjie dhe të zvogëlojë varësinë nga importet. Ekspertë nga industria tajvaneze, si Pegatron dhe United Microelectronics, kanë mbështetur këtë ide.
Shtetet e Bashkuara mund të luajnë një rol kyç duke ndihmuar Tajvanin të vlerësojë rreziqet dhe mundësitë e energjisë bërthamore. Departamenti i Energjisë i SHBA-së, i cili ka neglizhuar Tajvanin për shkak të statusit të tij diplomatik, duhet të fillojë bisedime teknike për rilicencimin e reaktorëve, menaxhimin e karburantit të shpenzuar dhe vlerësimin e rreziqeve sizmike. Shembulli i SHBA-së, ku presidenti Trump ka nxitur ringjalljen e energjisë bërthamore dhe ku Microsoft ka investuar në rihapjen e një reaktori në Three Mile Island, mund të shërbejë si model.
Paralajmërimi i Gjermanisë dhe Rëndësia Gjeopolitike
Përvoja e Gjermanisë, e cila u bë e varur nga gazi rus pas mbylljes së reaktorëve bërthamorë, shërben si një paralajmërim për Tajvanin. Një krizë e ngjashme mund të ndodhë nëse Kina shfrytëzon varësinë energjetike të ishullit. Fati i demokracisë tajvaneze dhe roli i saj si qendër globale e teknologjisë varen nga aftësia për të siguruar një furnizim të qëndrueshëm energjie.
Tajvani dhe aleatët e tij, veçanërisht SHBA-ja, duhet të veprojnë shpejt për të forcuar rrjetin elektrik, për të zgjeruar kapacitetet e ruajtjes dhe për të ringjallë energjinë bërthamore. Kjo jo vetëm që do të mbrojë ishullin nga kërcënimet e jashtme, por do të sigurojë edhe stabilitetin e zinxhirit global të furnizimit me çipa, duke mbrojtur interesat ekonomike dhe strategjike të Perëndimit.
