Zbigniew Brzezinski, një nga këshilltarët më me ndikim të sigurisë kombëtare të SHBA-së, la një trashëgimi të pashlyeshme në politikën e jashtme amerikane. Nga hapja ndaj Kinës te dobësimi i Bashkimit Sovjetik, strategjitë e tij gjatë administratës Carter (1977–1981) formësuan fundin e Luftës së Ftohtë dhe botën pas saj. Kjo analizë gjeopolitike eksploron jetën dhe idetë e Brzezinskit, si dhe mësimet që ai ofron për politikëbërësit e sotëm në një botë gjithnjë e më konkurruese dhe të rrezikshme.
Një Strateg i Formuar nga Historia
Zbigniew Brzezinski, i lindur në 1928 në një familje fisnike polake, u rrit me një ndjesi të thellë antikomuniste, e ushqyer nga pushtimi i Polonisë nga Hitleri dhe Stalini. Pasi emigroi në SHBA në 1938, ai ndoqi një karrierë akademike të shkëlqyer në Universitetin McGill dhe Harvard, ku zhvilloi rivalitetin e tij të gjatë me Henry Kissinger. Si profesor në Harvard dhe më vonë në Universitetin Columbia, Brzezinski u fokusua në studimin e totalitarizmit dhe dobësive të sistemit sovjetik.
Në 1976, Presidenti Jimmy Carter e emëroi Brzezinskin këshilltar të sigurisë kombëtare, pavarësisht shqetësimeve për stilin e tij konfrontues dhe përplasjet me Sekretarin e Shtetit Cyrus Vance. Roli i tij në Komisionin Trilateral, të cilin e themeloi me David Rockefeller, e kishte përgatitur Carterin për çështjet e jashtme, duke krijuar një lidhje të fortë mes tyre bazuar në respektin reciprok.
Profeti i Rënies Sovjetike
Brzezinski besonte se nacionalizmi dhe dëshira për të drejta të njeriut do të minonin Bashkimin Sovjetik. Që në tezën e tij të masterit në 1950, ai parashikoi se dobësitë e brendshme të Moskës do të çonin në rënien e saj. Si këshilltar, ai ndoqi një strategji me tre shtylla për të dobësuar legjitimitetin sovjetik:
-
Promovimi i të drejtave të njeriut: Brzezinski këshilloi negociatorët perëndimorë gjatë Aktit Final të Helsinkit (1975) për të përfshirë angazhime për të drejta të njeriut, duke sfiduar Moskën. Gjatë administratës Carter, ai nxiti publikimin e shkeljeve sovjetike dhe mbështeti disidentët si Andrei Sakharov, duke forcuar lëvizjet demokratike në Evropën Lindore.
-
Kundërshtimi i ekspansionizmit: Pas pushtimit sovjetik të Afganistanit në 1979, Brzezinski inicioi mbështetjen për muxhahedinët, duke e futur Bashkimin Sovjetik në një konflikt të kushtueshëm që dobësoi ushtrinë dhe ekonominë e tij.
-
Forcimi ushtarak: Ai shtyu për rritjen e buxhetit ushtarak të SHBA-së, modernizimin e armëve dhe zgjerimin e kontributeve në NATO, duke vendosur themelet për politikën konfrontuese të Reaganit.
Këto përpjekje kulmuan në ngjarjet e fundvitit 1980, përfshirë rënien e Murit të Berlinit dhe zgjedhjet demokratike në Poloni, duke vërtetuar vizionin e Brzezinskit për kolapsin sovjetik.
Diplomacia me Kinën: Një Kundërpeshë Strategjike
Një nga arritjet më të mëdha të Brzezinskit ishte ringjallja e hapjes së SHBA-së ndaj Kinës. Pas ngecjes së negociatave të Nixon dhe Kissinger, Brzezinski pa Kinën si një kundërpeshë strategjike ndaj Bashkimit Sovjetik. Në 1978, pavarësisht kundërshtimeve të Departamentit të Shtetit, ai udhëtoi në Pekin dhe negocioi me Deng Xiaoping, duke vendosur themelet për normalizimin e marrëdhënieve në 1979.
Ky proces, i mbështetur nga Akti i Marrëdhënieve me Tajvanin, krijoi një partneritet të qëndrueshëm mes SHBA-së, Kinës dhe Tajvanit. Përpjekjet e Brzezinskit, përfshirë bashkëpunimin në inteligjencë në kufirin kinezo-sovjetik, ndihmuan në izolimin e Moskës dhe forcuan pozicionin gjeopolitik të SHBA-së.
Dështimi në Iran: Një Pikë e Ulët
Kriza e pengjeve në Iran (1979–1981) mbetet dështimi më i madh i Brzezinskit. Administrata Carter nuk arriti të parashikonte rënien e Shahut të Iranit, duke u mbështetur te shërbimet e sigurisë së tij për informacion. Vendimi për të pranuar Shahun për trajtim mjekësor në SHBA, i nxitur nga Brzezinski dhe aleatët si Rockefeller dhe Kissinger, provokoi pushtimin e ambasadës amerikane në Teheran, ku 52 amerikanë u mbajtën peng për 444 ditë.
Operacioni “Kthetra e Shqiponjës” për shpëtimin e pengjeve dështoi tragjikisht për shkak të planifikimit të dobët dhe mungesës së koordinimit. Si këshilltar i sigurisë kombëtare, Brzezinski mbante përgjegjësinë për vlerësimin e planit dhe mbrojtjen e presidentit, një dështim që ndikoi në humbjen e Carterit në zgjedhjet e 1980-ës.
Trashëgimia dhe Mësimet për të Sotmen
Pas largimit nga qeveria, Brzezinski vazhdoi të ndikonte si këshilltar dhe autor. Në librin e tij të vitit 1997, The Grand Chessboard, ai propozoi një strategji për të ruajtur dominimin global të SHBA-së përmes kontrollit të Euroazisë. Megjithatë, ai u bë kritik i ndërhyrjeve ushtarake amerikane, si pushtimi i Irakut në 2003, dhe mbështeti kandidaturën e Barack Obamës.
Në Vizioni Strategjik (2012), Brzezinski propozoi një “bilanc” të aseteve dhe detyrimeve për të vlerësuar fuqinë e SHBA-së, duke theksuar avantazhet e saj në aleanca, ekonomi, teknologji dhe ndikim kulturor. Megjithatë, ai paralajmëroi për rreziqet e përçarjes së brendshme dhe dobësimit të demokracisë amerikane.
Sot, bota përballet me kërcënime të reja, nga rritja e Kinës te agresioni rus dhe sfidat autoritare. Këndvështrimi i Brzezinskit për forcat historike dhe vigjilenca ndaj brishtësisë së sistemeve demokratike mbetet thelbësor. Politikëbërësit e sotëm mund të mësojnë nga aftësia e tij për të shfrytëzuar avantazhet strategjike të SHBA-së dhe për të parashikuar dobësitë e kundërshtarëve, duke ndërtuar një strategji të qëndrueshme për të ruajtur ndikimin global të Amerikës.
