Bjellorusia, e vendosur në kryqëzimin mes Bashkimit Evropian, Ukrainës dhe Rusisë, ka qenë për dekada nën hijen e diktatorit Alexander Lukashenko. Që nga viti 1994, ai ka konsoliduar një regjim shtypës të bazuar në zgjedhje të manipuluara, dhunë sistematike dhe varësi nga Moska dhe Pekini. Megjithatë, kryengritja paqësore e vitit 2020 tregoi se bjellorusët refuzojnë autokracinë dhe kërkojnë demokraci. Kjo analizë eksploron përpjekjet e opozitës demokratike, sfidat gjeopolitike dhe çfarë i nevojitet për të çliruar Bjellorusinë nga diktatura.
Kryengritja e 2020-ës dhe Përgjigjja Brutale
Në zgjedhjet presidenciale të 2020-ës, Sviatlana Tsikhanouskaya, një ish-mësuese angleze dhe nënë, hyri në garë për të sfiduar Lukashenkon pas arrestimit të burrit të saj, blogerit dhe aktivistit Siarhei Tsikhanouski. Mesazhi i saj për lirim të të burgosurve politikë, ndalimin e shtypjes dhe zgjedhje të lira preku një nerv në shoqërinë bjelloruse. Vëzhguesit e pavarur raportuan se ajo fitoi me shumicë dërrmuese, por Lukashenko shpalli veten fitues, duke ndezur protesta masive me deri në 1.5 milionë njerëz.
Përgjigjja e regjimit ishte brutale: arrestime masive, tortura dhe terror ndaj popullsisë. Mijëra u burgosën, qindra u rrahën, dhe Tsikhanouskaya u detyrua të largohej në mërgim. Mbështetja e Rusisë, përfshirë këshilltarët e sigurisë dhe ndihmën financiare, shpëtoi Lukashenkon, duke e kthyer Bjellorusinë në një platformë për pushtimin rus të Ukrainës në 2022-in. Sot, vendi mbetet nën kontrollin de facto të Kremlinit, por dëshira për liri vazhdon të ziejë.
Opozita në Mërgim: Një Alternativë Demokratike
Pavarësisht represionit, opozita bjelloruse ka ndërtuar një strukturë të fortë në mërgim, të udhëhequr nga Tsikhanouskaya. Kabineti i Bashkuar Tranzicional dhe Këshilli Koordinues, të zgjedhur përmes mjeteve dixhitale, përfaqësojnë vullnetin demokratik të popullit. Këto organe mbështesin mbi gjysmë milioni bjellorusë në mërgim dhe miliona brenda vendit përmes:
-
Shoqërisë civile: Organizatat, mediat e pavarura dhe grupet fetare promovojnë solidaritetin dhe identitetin kombëtar.
-
Pasaportës së re bjelloruse: Një iniciativë e frymëzuar nga qeveria estoneze në mërgim për të mbështetur diasporën.
-
Dialogut ndërkombëtar: Bashkëpunimi me BE-në, SHBA-në dhe Këshillin e Evropës forcon pozicionin e opozitës.
Kjo strukturë shërben si një qeveri në pritje, gati të marrë kontrollin kur regjimi të dobësohet.
Orientimi Pro-Evropian i Bjellorusisë
Sondazhet tregojnë se bjellorusët refuzojnë varësinë nga Rusia: vetëm 4% mbështesin bashkimin me të, ndërsa mbi 60% kundërshtojnë vendosjen e armëve bërthamore ruse në vend. Rezistenca ndaj luftës ruse në Ukrainë është e dukshme, me sabotime të logjistikës ushtarake dhe formimin e Regjimentit Kalinouski, njësia më e madhe vullnetare e huaj në ushtrinë ukrainase. Këto veprime tregojnë një identitet të fortë pro-evropian dhe pro-pavarësi, pavarësisht propagandës ruse.
Brishtësia e Regjimit të Lukashenkos
Sistemi i Lukashenkos është i brishtë për shkak të përqendrimit të pushtetit te një person dhe mungesës së një trashëgimtari të qartë. Plakja e tij dhe mungesa e mekanizmave legjitimë për tranzicion e bëjnë regjimin të ndjeshëm ndaj tronditjeve të brendshme ose të jashtme. Opozita po punon për të shfrytëzuar këtë dobësi duke:
-
Negociuar me elitat: Propozimi për një tryezë të rrumbullakët, i frymëzuar nga Polonia e 1989-ës, synon një tranzicion paqësor.
-
Bashkëpunimi me të brendshmit: Zyrtarë të zhgënjyer brenda regjimit po ofrojnë informacione, duke treguar gatishmërinë për ndryshim.
Roli i Bashkësisë Ndërkombëtare
Një Bjellorusi demokratike do të dobësonte pozicionin ushtarak të Rusisë në Evropë, do të ulte presionin mbi NATO-n dhe do të forconte stabilitetin rajonal. SHBA-ja dhe BE-ja kanë ndërmarrë hapa të rëndësishëm:
-
Sanksionet: Pas zgjedhjeve të 2020-ës, sanksionet ndaj regjimit dobësuan financat e Lukashenkos.
-
Mbështetja për diasporën: Lituania dhe Polonia kanë strehuar qindra mijëra bjellorusë, ndërsa BE-ja ka premtuar 3 miliardë dollarë për tranzicionin demokratik.
-
Dialogu strategjik: Takimet me liderë si Ursula von der Leyen, Donald Tusk dhe Donald Trump kanë forcuar pozicionin e opozitës.
Veprimet e SHBA-së nën administratën e Trump-it, përfshirë lirimin e të burgosurve politikë si Siarhei Tsikhanouski, tregojnë ndikimin e presionit ndërkombëtar. Kjo mund të shërbejë si model për të kërkuar lirim të 1,150 të burgosurve të tjerë politikë.
Rekomandime për Veprim
Për të mbështetur lëvizjen demokratike bjelloruse, bashkësia ndërkombëtare duhet:
-
Të Rrisë Sanksionet: Të vendosë sanksione dytësore dhe të kufizojë tregtinë në kufirin BE-Bjellorusi për të dobësuar regjimin.
-
Të Forcojë Shoqërinë Civile: Të ofrojë ndihmë teknike për mediat e pavarura, aktivistët dhe organizatat kulturore.
-
Të Emërojë një të Dërguar Special: Një figurë si Keith Kellogg mund të koordinojë politikat për lirim të të burgosurve dhe tranzicion.
-
Të Përfshijë Bjellorusinë në Bisedimet për Ukrainën: Të sigurojë që Moska të mos ndërhyjë në një tranzicion të ardhshëm.
Gjykata Ndërkombëtare Penale dhe ajo e Drejtësisë mund të mbajnë përgjegjës regjimin për krimet e tij, duke rritur presionin për ndryshim.
Përfundim
Bjellorusia është një shembull i fuqisë së rezistencës popullore kundër diktaturës. Opozita e udhëhequr nga Tsikhanouskaya ka ndërtuar një alternativë të besueshme demokratike, por suksesi varet nga mbështetja ndërkombëtare dhe dobësimi i ndikimit rus. Një Bjellorusi e lirë do të forconte sigurinë evropiane dhe do të dërgonte një mesazh global se autokracitë nuk janë të pathyeshme. Me presion të vazhdueshëm dhe një strategji të koordinuar, ndryshimi në Bjellorusi nuk është çështje “nëse”, por “kur”.
Artikull i lidhur: Gjeopolitika e Evropës Lindore: Si Demokracia Mund të Sfidë Autokracinë
