Çmimet e naftës shënuan rënie të ndjeshme pas një periudhe tensioni mes Iranit dhe Shteteve të Bashkuara, duke sinjalizuar një qetësim të përkohshëm në tregjet ndërkombëtare të energjisë.
Pas sulmit të Shteteve të Bashkuara ndaj objekteve bërthamore të Iranit, Teherani reagoi me një kundërsulm mbi bazën ushtarake amerikane Al Udeid në Katar, duke rritur pasigurinë në tregjet globale. Megjithatë, të martën çmimet ranë ndjeshëm pasi u bë e qartë se Irani kishte ndalur përkohësisht sulmet dhe nuk kishte ndërmarrë hapa për të mbyllur ngushticën e Hormuzit – një pikë kyçe për tregtinë globale të naftës.
Çmimi i naftës Brent, referenca ndërkombëtare, ra me mbi 5.6 për qind, duke u tregtuar rreth 66 dollarë për fuçi.
Rreziku i mbylljes së ngushticës së Hormuzit mbetet i pranishëm
Një nga masat më të ashpra që Irani mund të ndërmarrë ekonomikisht është mbyllja e ngushticës së Hormuzit – një rrugë detare e ngushtë përmes së cilës kalon rreth 20 për qind e furnizimit global me naftë dhe që lidh tregtinë ndërmjet Evropës dhe Azisë.
Ndërsa parlamenti iranian ka mbështetur një propozim për mbylljen e ngushticës, vendimi përfundimtar i takon Këshillit Suprem të Sigurisë Kombëtare. Ngjashëm, kërcënime të tilla janë bërë edhe më parë, përfshirë në vitin 2018 pas tërheqjes së SHBA nga marrëveshja bërthamore.
Mbyllja e ngushticës do të përfshinte mundësisht vendosjen e minave detare ose konfiskimin e anijeve, siç ndodhi së fundmi në mars kur Gardat Revolucionare konfiskuan anije të dyshuara për kontrabandë të naftës. Këto taktika ishin të njohura që nga Lufta Iran-Irak në vitet 1980.
Megjithëse një mbyllje do të trondiste tregjet, analistët mendojnë se kapaciteti rezervë aktual do ta zbusë ndikimin e menjëhershëm. Megjithatë, rreziku i paqëndrueshmërisë mbetet i lartë, siç u pa edhe në vitin 2022 pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia.
Sipas analistëve të HSBC, çmimi i naftës mund të tejkalojë 80 dollarë për fuçi në rast mbylljeje të ngushticës, ndërsa Goldman Sachs parashikon rritje deri në 110 dollarë për fuçi.
Ironikisht, sulmi i Iranit ndaj bazës amerikane në Katar e ka qetësuar tregun, duke lënë të kuptohet se hakmarrja ekonomike nuk është prioritet për Teheranin.
“Nëse Irani do të donte me të vërtetë të hakmerrej, do të fundos një tanker nafte në Hormuz. Fakti që nuk po e bën këtë tregon se po tërhiqet,” shkroi Robin Brooks nga Brookings Institution në rrjetin X.
Një treg në tranzicion
Edhe përpara konfliktit, tregu i naftës ishte në një fazë ndryshimi. Në maj, OPEC ra dakord të rrisë prodhimin me 411,000 fuçi në ditë për muajin korrik, duke zbutur kufizimet që ishin vendosur pas pandemisë së COVID-19.
Sipas analizave të Third Bridge Capital, OPEC+ – veçanërisht Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara – mund të shtojnë shpejt deri në 2.5 milionë fuçi në ditë, ndërsa në afat më të gjatë deri në 5 milionë.
Irani vetë prodhon rreth 4 për qind të furnizimit global me naftë, pjesa më e madhe e së cilës shkon në Kinë për shkak të sanksioneve ndërkombëtare.
Peter McNally nga Third Bridge Capital tha për Al Jazeera se është e vështirë që Irani të rrisë ndjeshëm eksportet e naftës në rrethana aktuale, duke qenë se pjesa më e madhe e shkon tashmë drejt Kinës – që përbën rreth 90 për qind të eksporteve iraniane, ose afërsisht 1.6 milionë fuçi në ditë.
Profesorja e ekonomisë në Universitetin e Tampës, Abigail Hall Blanco, paralajmëroi se çdo rritje çmimi do të dëmtonte rëndë ekonominë kineze:
“Tregjet e naftës janë jashtëzakonisht të ndërlidhura. Një ngritje globale e çmimit do të ndikonte jo vetëm në SHBA por edhe në tregjet e tjera.”
Ndërkohë, Presidenti Donald Trump deklaroi mëngjesin e sotëm se Kina mund të vazhdojë të blejë naftë iraniane.
Frikë nga përshkallëzimi
Në rajon, prodhuesit e tjerë po marrin masa parandaluese. Kompania shtetërore e Irakut, Basra Oil Company, ka filluar evakuimin e stafit të huaj, nga frika e sulmeve hakmarrëse iraniane ndaj forcave amerikane në territorin e saj.
Edhe kompanitë perëndimore janë në gatishmëri. Gjiganti BP, që operon në fushën gjigante të naftës Rumaila në Irak (mesatarisht 3.32 milionë fuçi/ditë), ka reduktuar numrin e stafit në terren, por ka theksuar se prodhimi nuk do të ndikohet. Në bursën e Nju Jorkut, aksionet e BP ranë me 1.4 për qind.
Jashtë OPEC+, vende si Brazili, Kanadaja, Guajana dhe SHBA mund të rrisin prodhimin për të kompensuar ndonjë mungesë të mundshme. Megjithatë, përveç SHBA-së dhe Kanadasë, të tjerët kanë kohë më të gjatë reagimi.
Sipas McNally-t, mënyra më e shpejtë për të rritur prodhimin është në Arabinë Saudite, Emiratet e Bashkuara dhe SHBA-në, ndërsa rritja afatgjatë do të vijë nga vendet jashtë OPEC.
Administrata e Energjisë e SHBA-së (EIA) parashikoi në dhjetor se 90 për qind e rritjes së prodhimit këtë vit do të vijë nga burime jo-OPEC. SHBA ka gjithashtu në dispozicion rezervën strategjike të naftës me 402.5 milionë fuçi, megjithëse për mbushjen e saj kërkohen rreth 20 miliardë dollarë dhe disa vite.
Një rrezik politik për Trump
Presidenti Trump, përmes rrjetit Truth Social, shkroi të hënën: “TË GJITHË, MBAJENI NAFTËN ME ÇMIM TË ULËT, PO JU VËZHGOJ!”
Edhe pse Trump ka premtuar ulje të çmimeve për mallrat bazë, politikat tregtare dhe tarifat e vendosura prej tij kanë rritur kostot. Indeksi i fundit i çmimeve të konsumit tregoi një rritje prej 2.9% në çmimet e ushqimeve krahasuar me vitin e kaluar.
Megjithatë, nafta ka qenë një pikë e fortë e administratës së tij, me çmime që kanë rënë, përfshirë një ulje prej 12% në çmimin e karburanteve nga viti i kaluar. Por një mbyllje e mundshme e ngushticës së Hormuzit mund ta përmbysë këtë situatë brenda pak ditësh.
